Elikadura berezia

Jaki berezien iraultza

Azken urteotan, garatutako herrialdeetan, aldaketak ikusten dira elikaduran, bizi ohituretako aldaketen, nahiz janari-industriaren garapen garrantzitsuaren ondorioz. Osasunean onurak ematen dituzten jakien kontsumoa igo egiten da eta industriak, bere I+G+b programen barruan, jaki mota horren eskaintza dauka helburu.
Horren guztiaren ondorioz, alde batetik, aldaketak gertatzen dira elikadura-ereduetan eta, bestetik, bizi ohitura orokorrekin nahiz biztanle talde jakin batzuen premiekin bat datozen produktuak eta prestakinak eskaintzen dira.
Hala, merkatuan produktuen eskaintza izugarri zabala daukagu: jaki aberastuak, biztanle talde jakinentzako jakiak, elikadura-osagarriak, kirolarientzako jakiak, eta abar. Produktu horiek dietari eransten dizkiogun mantenugaiak eta bestelako osagaiak edo substantzia bioaktiboak dauzkate.

Ezagutu itzazu jaki bereziak

Halakoak dira biztanle talde jakin batzuentzat egindakoak nahiz aurkezteko moduagatik alimentu tradizionaletatik bereizten direnak, eta merkatuan ezaugarri horiek dauzkaten zenbait jaki multzo aurki daitezke

Biztanle jakinei zuzenduta

Kirolarientzako jakiak
Balio energetiko urriko dietetarako jakiak, pisua murrizteko: formulazio bereziko jakiak dira, eguneroko dieta osorik edo partzialki ordeztekoak. Bi kategoriatan banatzen dira: a) dieta osoaren ordezkoak pisua kontrolatzeko, b) eguneroko otordu baten edo biren ordezkoak pisua kontrolatzeko. Produktu horien proteina eta mikromantenugaien profila ahorakin egokia ziurtatzeko dago diseinatuta, bai kantitatean, bai kalitatean. Oreka nutrizional horrek ziurtatzen du kalorien ahorakina kontrolatu nahi duten kontsumitzaileek oreka nutrizional osasuntsuari eusteko behar diren mantenugaiak jasotzea.
Jakiak osasun-erabilera berezietarako: : gainbegiratze medikoaren pean dauden pazienteen maneiu dietetikorako bereziki egin edo formulatu dira. Jaki horiek pazienteen elikatze beharrizanak guztiz edo partzialki asetzeko daude eginda, paziente horiek jaki arruntak edo haien mantenugai edo metabolito jakin batzuk ahoratu, digeritu, xurgatu, metabolizatu edo iraizteko gaitasun mugatua edo urriegia dutenean edo hura asaldatuta dagoenean, edo klinikoki ezarritako beste mantenugai batzuk behar dituztenean, eta haien tratamendu dietetikoa dieta arrunta aldatuz bakarrik, elikadura berezi baterako beste jaki batzuekin, nahiz gauza bien bidez ezin egin daitekeenean.

Bularreko haurrentzako prestakinak eta jarraipen-prestakinak: Bularreko haur (< 12 hilabete) osasuntsuen nutrizio-beharrizanak asetzeko elikagaiak, behi- eta ahuntz-esne proteinetatik guztiz eginak.
Zerealekin egindako jakiak eta haurrentzako jakiak: Bularreko haur (< 12 hilabete) eta adin urriko haur (1-3 urte) osasuntsuen nutrizio-beharrizanak asetzekoak, haien dietaren osagarri eta/edo dieta familiarrera pixkanaka egokitzeko. Zerealekin egindakoak eta barazki-, fruta-, haragi- eta arrain-pureak.
Glutenarekiko intolerantzia duten pertsonentzako jakiak
Laktosarekiko intolerantzia eta galaktosemia duten pertsonentzako jakiak
Diabetikoentzako jakiak
Elikadura-osagarriak: Elikagai horien xedea dieta arrunta osatzea da eta mantenugaien nahiz nutrizio-eragina edo eragin fisiologikoa daukaten bestelako substantzien iturri kontzentratuak dauzkate, modu sinplean edo bateratuan. Modu dosifikatuan merkaturatzen dira, hots, kapsula, pastilla, tableta, pilula eta antzeko beste modu batzuetan, nahiz hauts-poltsatxoetan, likido-anpoiletan, tanta-kontagailua duten botiletan eta antzeko beste modu batzuetan, unitate kopuru txikietan hartu behar diren likido eta hautsetarako.

Herritar guztientzat orokorrean (jaki arruntak) zeinetan, etiketatuan, nutrizio- nahiz osasun-alegazioak edo adierazpenak aurki baititzakegu

jakien nutrizio-adierazpenak euren kaloria, koipe, azukre, zuntz... mailengatik, jakiak propietate onuragarriak dauzkala aipatzen dituztenak.
osasunari eta gaixotasunen arrisku-faktoreak prebenitzeari lotutako adierazpenak: lotura bat adierazten dute jaki baten edo haren osagairen baten eta osasunaren artean; edo giza gaixotasun bat agertzeko arrisku-faktore baten murrizketa esanguratsua. (ez dio jakiari egozten gaixotasunen bat prebenitu, artatu edo sendatzeko gaitasuna, hori debekatuta baitago)
jaki aberastuak, zeinei osagai jakin batzuk eransten baitzaizkie, hala nola bitaminak edo mineralak.

Zer kontrol egiten dira?

Gainerako industriak eta jakiak bezala, jaki horiek Osasun Sailak egiten dituen programen bitartez kontrolatzen dira.
Elikadura-osagarrien, bularreko haurrentzako prestakinen eta osasun-erabilera bereziko jakien kasu jakinean, berariazko baldintza bat daukate, administrazioari merkaturatzea jakinaraztekoa, hain zuzen ere, eta etiketatzearen berariazko kontrola egiten zaie.
Horretarako, jakinarazteko inprimakiak eta baldintzak daude esteka honetan izapide horiek egiteko:

Elikadura berezia jakinarazteko inprimakia (Gasteleraz, PDF, 128 KB)
Haurrentzako elikadura jakinarazteko inprimakia (Gasteleraz, pdf, 61 KB)
Osagarriak jakinarazteko inprimakia (Gasteleraz, PDF, 164 KB)
Elikadura bereziaren jakinarazpena betetzeko jarraibideak (Gasteleraz, pdf, 103 KB)
Haurrentzako elikaduraren jakinarazpena betetzeko jarraibideak (Gasteleraz, pdf, 100 KB)
Osagarrien jakinarazpena betetzeko jarraibideak (Gasteleraz, pdf, 101 KB)

Bestalde, 2016az geroztik, Sailean produktuen laginketaren bidez egiten dugu zaintza etiketatuan adierazi gabeko substantziak, kontsumitzaileari arriskua ekar liezaioketenak, hautemateko.