Osasuna eta beroa
Tenperatura altuen eraginpean egoteak hainbat modutan eragin diezaioke osasunari. Ondorioetako 
batzuk dira deshidratazioa, kalanbreak, bero-kolpea eta, are gehiago, aurretiko gaixotasunak dituzten pertsonen konplikazio larriak.
Beroaren eraginpean jartzen garenean, gure gorputzak mekanismoak jartzen ditu martxan barne-tenperatura gehiegi ez igotzeko. Horien artean, izerdi gehiago sortzen da, larruazaleko lurrunketaren bidez beroa galtzen laguntzeko eta odol-fluxua larruazalaren gainazalera bideratzeko, beroa uxa baitaiteke.
Adina edo osasun-egoera bezalako faktoreek zaildu egin dezakete gure gorputza tenperatura-aldaketetara eta muturreko berora egokitzea. Garrantzitsua da tenperatura altuetan gu babesteko neurriak hartzea, bereziki adineko pertsonen, haurdun dauden emakumeen eta bularreko haurren, adin txikiko haurren eta gaixotasun kronikoak dituzten pertsonen kasuan.
Tenperatura altuen iraupena ere garrantzitsua da. Hainbat egunetan irauten badute, eraikinak berotu egiten dira, eta horrek loa eta atseden egokia zailtzen ditu. Ikusi da hilkortasunak gora egin duela 3 egun edo gehiagoko aldietan, tenperatura anormalki altuekin.
Euskadiko Bero Plana 2024
Uda iristearekin eta tenperaturak igotzearekin batera, Osasun Sailak eta Segurtasun Sailak beroak pertsonen osasunean dituen ondorioak prebenitzeko Plan bat jarri dute abian. Planak alerta-sistema bat eta zenbait gomendio biltzen ditu, herritar guztiei eta talde ahulenei zuzenduta.
Hemen Plana xehetasun gehiagorekin ezagutu daiteke:
Beroaren 2024 kanpaina mediatikoa
Kanpainak material hauek biltzen ditu:
- Beroaren arriskuei eta prebentzio-neurriei buruzko informazio-kartela (PDF, 1 MB)
- Bero handiko garaietan jarduera fisikoari buruzko informazio-kartela (PDF, 1 MB)
- Bero-aldietan jarduera fisikoaren inguruko irudiak (ZIP, 1 MB)
- Bero-aldietan jarduera fisikoaren inguruko bideoak (ZIP, 40 MB)
- Berotik babesteko irudiak (ZIP, 3 MB)
- Berotik babesteko bideoak (ZIP, 41 MB)
Nola eragiten dio beroak osasunari
Beroak osasunean dituen ondorioek larritasun desberdina izan dezakete. Neurri egokirik gabe, inpaktu horiek ondorio kaltegarriak izan ditzakete.
Beroaren bidezko erupzioa. Izerdiak izerdi-guruinak blokeatzen dituenean, erupzio gorri bat gara daiteke, baba txikiekin eta azkurarekin larruazala larruazalarekin kontaktuan dagoen eremuetan (lepoa, izterrondoa, besapeak, ukondoaren barruko aldea eta sinuen azpian).
Deshidratazioa. Egarria, ondoez orokorra, alterazio gastrointestinalak eta karranpa muskularrak.
Beroagatiko karranpak. Muskulu-uzkurdurak dira, batez ere muskulu eskeletikokoak. Desoreka hidroelektrolitiko baten ondorio da, ariketa fisikoa egitean hidratazio desegokia izaten delako, hiponatremia eta, batzuetan, hipomagnesemia eta hipopotasemia eraginez. Berobidezko sinkopea. Garun-mailako odol-fluxuaren murrizketa global eta iragankorragatik gertatzen da, larruazalaren basodilatazioagatik eta zain-itzulera desegokiagatik. Hipotentsioa, izerdia, larruazal hotza, dardara, konorte-galera, zurbiltasuna, zorabioa eta esfinterren erlaxazioa gerta daitezke.
Beroagatiko akidura. Gorputzak ur- eta gatz-galerari ematen dion erantzuna da, normalean izerdi gehiegi egiteagatik. 40 °C-tik beherako sukarra, buruko mina, nekea, goragalea, zorabioa, larruazal hotz zurbil eta hezea, izerdi bizia, pultsu azkarra eta ahula, nekea, zorabioa eta muskulu-arranpak. Behar bezala tratatzen ez bada, bero-kolpea izan dezake.
Beroagatiko akidura gertatuz gero:
- Arropa lasaitu eta arindu.
- Edan ura zurrupada txikietan.
- Bilatu eta egon leku fresko batean.
- Jaitsi tenperatura urarekin edo oihal hotzekin.
- Osasun-arreta bilatu: gorakoak agertzen direnean, sintomak okerragotzen direnean edo ordubete baino gehiago irauten dutenean, eta gaixotasun kronikoen kasuan.
Bero-kolpea edo intsolazioa. Gorputzak hozteko duen gaitasunak huts egiten duenean gertatzen da. 40 °C-tik gorako gorputz-tenperaturarekin, arnasketarekin eta pultsu azeleratuarekin eta indartsuarekin adierazten da. Baliteke izerdirik ez egotea. Horrekin lotutako beste sintoma batzuk dira: larruazal beroa eta gorritua, konbultsioak, goragaleak eta gorakoak, haluzinazioak, suminkortasuna, nahasmendua eta eldarnioa.
Nola jokatu bero-kolpe kasuan:
ZENBAKIRA DEITU BEREHALA
Laguntza iritsi bitartean:
-
Eraman pertsona leku fresko batera
-
Tenperatura jaisten lagundu, urarekin edo oihal hotzekin
-
Ez eman edateko ezer
Zein pertsonari eragiten dio gehien beroak
Pertsona bat beroaren eraginpean dagoenean, gorputzak mekanismoak aktibatzen ditu barnetenperatura gehiegi ez igotzeko. Horren ondorioz, izerdi gehiago sortzen da eta odol-fluxua larruazalerantz bidaltzen da non beroa desager daitekeen. Izerdia larruazalaren gainazalean lurrunduz beroa ezabatzen da.
Hala ere, osasun-konplikazioak gerta daitezke kasu hauetan:
- Gorputzaren erregulazio termikoak ez du lortzen tenperatura muga normalen barruan mantentzea.
- Ez da modu eraginkorrean ordezkatzen izerdian galdutako likidoa.
- Bihotza gehiegi kargatzen da, gorputza hozteko sistemak hala eskatzen duelako.
Aldaketa termikoek ez diete biztanle guztiei berdin eragiten. Pertsona bakoitzaren faktore pertsonalek, ingurunekoek, sozialek eta lokalek areagotu egiten dute haren kalteberatasuna, eta zaildu egiten dute muturreko tenperaturaren eta beroaren aldaketetara egokitzea.
Arrisku-faktore pertsonalak
- Adina: adinekoak eta 4 urtetik beherako haurrak.
- Haurdunaldia eta edoskitzaroa.
- Gaixotasun kronikoak: kardiobaskularrak eta/edo zerebrobaskularrak, arnasketakoak, mentalak, giltzurrunetakoak, diabetes mellitusa, obesitate morbidoa, pisu txikiegia, paziente terminalak, paziente immobilizatuak...
- Medikamentu jakin batzuen kontsumoa: diuretikoak, neuroleptikoak, antikolinergikoak eta lasaigarriak.
- Oroimenaren nahasmenduak, mugitzeko zailtasunak, ulertzeko edo orientatzeko zailtasunak edo eguneroko bizitzan autonomia gutxi izatea.
- Elikaduraren nahasmenduak.
- Tenperatura handiko aldiekin batera gertatzen diren gaixotasun akutuak.
- Alkoholaren eta beste droga batzuen kontsumoa.
- Babes-neurriak zaintzen ez dituzten jokabide desegokiak, hala nola hidrataziorik eza edo zuzeneko eguzkitan gehiegi egotea.
Inguruneko, laneko edo gizarteko arrisku-faktoreak
- Bakartze soziala eta etxegabetasuna.
- Tenperatura egokiei eustea zaila den etxebizitzak.
- Lan-arrazoiak direla-eta, berotasun handiegiaren eraginpean egotea, adibidez: kanpoan eskuz lan egitea edo giro beroekin kontaktu handia izatea eskatzen duena, norbera babesteko ekipamenduak erabiltzea, produktu kimiko arriskutsuekin lan egitea, etab.
- Intentsitate fisiko handiko kirol- edo aisialdi-jarduerak.
- Airearen kutsadura.
- Ingurune oso urbanizatuetan, itzalik eta landarerik gabeko eremuetan eta abarretan sortzen diren bero-uharteak.
Tokiko arrisku-faktoreak
- Biztanleak tokiko klimara egokitzea, portaera-faktoreek eraginda, hala nola aire zabalean edo arropan igarotzen den denborak, bai eta ingurune fisikoko eta eraikitako inguruneko faktoreek ere.
- Eremuaren ezaugarri demografikoak. Biztanleriaren ezaugarriak, tenperatura altuekiko zaurgarriagoak diren taldeak egoteari dagokionez.
Berotik babesteko neurriak
- Beroaren ondorioak prebenitzeko gomendio orokorrak. (PDF, 503 KB)
- Toki administrazioentzako jardueren gomendioa (PDF, 726 KB)
- Etxez etxeko laguntza-zerbitzurako gomendioak (PDF, 588 KB)
- Adinekoen egoitza-zentroetarako gomendioak (PDF, 477 KB)
- Telelaguntza-zerbitzuetarako gomendioak (PDF, 590 KB)
- Kanpoan jarduera fisikoa egiten duten pertsonentzako gomendioak (PDF, 660 KB)
Deshidratazioa saihestu:
- Ura eta likidoak maiz edan, egarritu arte itxaron gabe.
- Saihestu kafeinadun edariak, alkoholdunak edo azukre asko dutenak. Ez dute egarria baretzen eta deshidratazioa errazten dute.
- Entsaladen, barazkien eta fruten kontsumoa handitu, izerdiagatik galtzen diren gatz mineralak leheneratzeko.
- Saihestu janari koipetsuak eta ugariegiak, berora egokitzea zailtzen baitute.
Berotik babestu:
Kanpoan:
- Eguerdiko orduetan eguzkia saihestu. Ez jarri inoiz eguzkitan 6 hilabete baino gutxiagoko haurtxoak.
- Eguzkitik babestu kapela, eguzkitako betaurrekoak eta eguzkitako krema erabiliz.
- Erabili arropa arina, zabala eta izerditzen uzten duena.
- Saihestu jarduera fisiko bizia bero handieneko orduetan. Jarduera arratsalde amaieran programatu. Zeharkaldiak edo mendi-ibiliak eginez gero, eguraldiaren iragarpena kontsultatu eta ur nahikoa dela ziurtatu.
- Osasun-langileekin kontsultatu tenperatura handiekin zerikusia duten eta ordubete baino gehiago luzatzen diren sintomak agertutakoan (ahulezia, nekea, zorabioak, goragalea, ikusmen lausoa, zorabioa…).
Barruan:
- Bero gutxien egiten duten uneak aprobetxatu gelak aireztatzeko eta freskatzeko.
- Eguneko ordurik beroenetan, saihestu beroa sortzen duten makinak eta aparatuak erabiltzea.
- Haizagailuen erabilerak barrualdeak freskatzen laguntzen du.
- Bero handia nabaritzen bada, komeni da gorputza ur freskoarekin freskatzea, batez ere aurpegia eta eskuak.
Pertsona zaurgarriak zaindu:
- Beroaren ondorioz edozein pertsonak arazoak izan ditzakeen arren, arreta berezia jarri behar zaie haurtxoei eta adingabeei, haurdunei eta bular-emaileei, bai eta adineko pertsonei eta gaixotasunak dituztenei ere.
- Inork EZ du INOIZ geratu behar aparkatuta eta itxita dagoen ibilgailu batean, itzalpean egon arren; bereziki adingabeek, adinekoek edo gaixotasun kronikoak dituzten pertsonek.
- Adineko pertsonek, batez ere bakarrik bizi direnek edo mendekotasuna dutenek, zailtasunak izan ditzakete babes-neurriak hartzeko; beraz, komenigarria da egunean behin bisitatzea.
Larrialdi kasuan, deitu 112 zenbakira
Azken aldaketako data:
