Gizarte jakintza»Gizarte gaiak

Aginpide judiziala

Estatu demokratikoaren funtsezko oinarrietako bat aginpide judiziala da, horri baitagokio indarrean dagoen zuzenbidea finkatzea, legezko printzipioen araberako epaiak emanez. Ederki bereizia dagoen eta guztiz autonomoa den aginpide judiziala nahitaezko organoa da legearekin bat ez datozen Estatuaren gainerako aginpideen eta herritarren jardunbideak kontrolatu ahal izateko. Gizarte demokratikoak elkarbizitza ziurtatzeko aintzat hartu dituen legezko printzipioen aurka doazen jardunbideen gainean hausnarketak egin eta erabakiak har ditzake aginpide judizialak, hortaz.

Organo judizialak gaur egungo estatuaren egituraren barnean duen garrantzi politikoa ulertzeko ondorengo sei puntu hauek aztertu behar dira:? aginpide judizialaren legitimazioa demokrazian; ? aginpide judizialaren independentziaren inguruko arazoa; ? aginpide judizialaren oinarriak; ? aginpide judizialaren izaera. Puntu honek aldez aurretiko ala ondorengo jardunbideak ikertzera darama, ezaugarri funtsezkoa baita aginpide judizialaren izaera ulertu ahal izateko; ? aginpide judizialaren funtzionamendua eta ahalmen judiziala duten elementuen arteko harremanak, hots, epaile, fiskal eta herritarren arteko harremanak; ? organo judizialak jasotzen duen balorazioa Estatuaren egituran.

Aginpide judizialaren legitimazioa

Gizarte modernoetan, aginpide judizialaren neutraltasunak eta independentziak bermatzen dute Estatuaren zilegitasuna, mende dituen herritar guztiei berdintasun eta duintasunezko portaera eskainiz. Autonomoa izanik, aginpide judizialak zilegitasuna bereganatu du, eta, elkarbizitza eta legezkotasuna betearaztearren, gauza da estatuaren eta herritarren jardunbide politiko bidegabeak orekatu eta zuzentzeko.

Sistema demokratikoak legitimatzeko erabakigarria izan zen botere politikoa legediaren arabera bermatzen duen aginpide judiziala sortzea. Herrialde liberal demokratikoguztietan epaile eta magistratuei dagokie kontrol hori egitea, horiek baitira eskumen jurisdikzionalaren hartzaileak, azken batean. Aginpide judizialak zuzenbidea interpretatzeko eta auzitegien bidez gauzatzeko duen ahalmena da jurisdikzioa. Kasu bakoitzari dagozkion zuzenbidezko arau o- rokorrak ezartzen dizkionez, ahalmen horretan datza mendebaleko herrialde guztien aginpide judizialak legitimatzeko tresna.

Hala eta guztiz ere, ahalmen jurisdikzionalak arazo bat du bere baitan, izan ere, barne legitimazio hori eztabaidagarria denez, kanpoaldeko kontrolik ezak atzera botatzera eraman baitezake. Aipatzen denean aginpide judizialaren berezko zilegitasunak bermatzen duela sistema politikoa, ez dago batere argi sistema demokratikoan zerk edo nork berma dezakeen aginpide judizial horren kanpoaldeko legitimitatea, batez ere, ikusirik epaileak eta magistratuak ez dituztela herritarrek edo botere publikoek demokratikoki hautatzen. Horrexegatik, behar-beharrezkoa da kanpoaldeko zilegitasun hori herritarrei eta Estatuari berari erakustea, aginpide judizialaren erabateko independentzia mugatuz. Azken batean, aginpide judizialak sistema demokratikoari eskaintzen dion legitimitatea alde batekoa da, estatuaren gainerako aginpideen zilegitasuna ere behar baitu.

Aginpide judizialaren independentziaren inguruko arazoa

Independentziarena da aginpide judizialaren printzipio eztabaidagarriena, nahiz eta estatuaren organo izan, aldi berean estatuaren gainerako aginpideen mende ez dagoelako. Hortaz, aginpide judizialaren independentziaren inguruko arazoak bi atal nagusi ditu. Barne independentzia-ren inguruko arazoa batetik, hau da, organo judiziala osatzen duten kideen arteko harremanei buruzkoa, eta, bestetik, kanpo indenpendentzia-ren inguruko arazoa, aginpide judizialak aginpide legegile eta betearazlearekin dituen harremanak, alegia.Herri demokratiko gehienetan, aginpide judizialaren barne independentzia eza eta ahalmen jurisdikzionalaren hierarkia eza gauza bera da. Ia herrialde guztietan dago batasun jurisdikzionalaren printzipioa indarrean, baina jokaera jurisdikzionalak abiatzeko gutxitan agertzen dira maila organikoak aginpidearen barnean, eta batasun jurisdikzionalaren printzipioa guztiz zabala eta zehaztugabea da. Horren arabera, esan daiteke ahalmen jurisdikzionalaren jatorria ez dagoela organo judizial gorenetan, epaile eta magistratu bakoitzaren baitan baizik, epaileek berek erabakitzen baitituzte zuzenbidea eta konstituzio arauak interpretatuz.

Epaileen elkarren arteko mendekotasun horretan datza Italia, Frantzia edo Portugaleko epaileen gobernu organoak duen ahalmen mugatua (Aginpide Judizialaren Kontseilu Orokorra, Espainian). Organo horrek ahalmena du, auzitegietako lehendakariak izendatzeko, multzo judizialeko kideak hautatu eta haiei informazioa helarazteko, eta zenbait gai judizial arautzeko, besteak beste.

Aldiz, ez du ahalmenik zein den epaileek bete behar duten jokaera jurisdikzionala ezartzeko. Esan nahi baita, aginpide judizialari loturiko gaiak antolatu, banatu eta administratzeko organoak dira, baina ez dute ahalmen juridiko edo politikorik adierazteko nola interpretatu behar duten epaileek zuzenbidea.

Epaileen arteko mendekotasunak lotura zuzena du epai judizialen izaerarekin.

Epaileak, lehendabizi, arau juridikoak interpretatzen ditu, ondoren, zenbait arau hautatu eta horien arabera ematen du epaia.

Epaia ordenamendu juridikoaren baitan egiten bada ere, begi bistakoa da bere alderdi politiko eta ideologikoa. Beraz, aginpide judizialaren organo gorenek ezarriko balute zuzenbidearen arauak interpretatzeko eredu jurisdikzionala, epaileen independentzia eta ardura bertan behera geratuko lirateke. Arazo horren aurrean bi joera daude.

Batetik, egungo egoeraren aldekoek epaile naturalaren independentzia azpimarratzen dute aginpide judizialaren askatasunaren oinarria den neurrian; bestetik, funtzionamendu horren aurkakoek diote epai judizialak subjektiboegiak direla, eta epailearen garrantzia, interpretatzaile gisa, nabarmenegia dela berdintasun judizialari eusteko. Onartzen bada epaileak bere kasa erabakitzeko duen ahalmena legediaren konstituzionaltasunetik harago ezin dela joan, horrek epaileen eta magistratuen mendekotasuna eta mugak aski bermatzen ditu, zuzenbidea interpretatzeko duten independentzia arriskuan jarri gabe.

Aginpide judizialaren kanpo independentzia da bigarren arazoa. OrdezkaritzaEstatu liberalean bi usadio judizial atzeman daitezke; eredu europar-kontinentala, kodetzean eta legedi abstraktuan oinarritzen dena batetik, eta bestetik, eredu anglosaxoniarra, ohiturei eta jurisprudentziari lehentasuna ematen diena. Epaileen eta parlamentuen mendekotasuna nabarmenagoa da eredu europar-kontinentalean eredu anglosaxoniarrean baino, bigarren kasuan haien autonomia handiagoa baita. Dena dela, aginpide judizialaren ?independentziak? zenbait oztopori egin behar die aurre, besteak beste, jardun judiziala aginpide betearazlearen jardun berezitzat hartzeari edota erakunde judiziala Estatuaren administrazioaren mende egoteari. Aginpide judizialaren independentziaren alde ordenamendu juridikoak egiten duen aldarrikapenak ez du guztiz ezabatu aginpide legegile eta betearazlearekiko duen mendekotasuna.Justizia ministerioa, lotura organoa den ministerio fiskala edota epaileen gobernu organoa aginpide legegileak hautatzea, mendekotasun horren adierazle dira, beraz.

Herrialde gehienetan, aginpide judizialaren gobernu organoaren jatorria ordezkaritza demokrazian ez dagoenez ?herriak sufragioz ez baititu organoaren kideak hautatzen?, horren independentziari mugak nahitaez ezarri behar zaizkio. Hartara, aginpide legegileak du aipaturiko organoa hautatzen, esaterako, Espainian parlamentuak izendatzen ditu Aginpide Judizialaren Kontseilu Orokorreko hamabi kideak. Horrela eginik, zilegitasun demokratikoa ematen zaio aginpide judizialari eta korporatibismoa saihesten da bere baitan, nahiz eta erakunde judiziala gehiegi politizatu eta botere politikoak lehentasuna lortu, ondorioz.

Aginpide judizialaren oinarrizko printzipioak

Aginpide judizialaren printzipio nagusia epaileen aldaezintasunarena da, bigegabekeriei aurre egiteko bermea behar baitu aginpide judizialak. Epaileen aldaezintasuna, ordea, ez da erabatekoa, eta balizko ilegaltasun kasuetan arduraren printzipiorekin osatzen da. Ardurak bi atal ditu, batetik barne diziplinarekin loturiko arazoak biltzen ditu, eta bestetik, ordaina eskatzen duten arazo zibil eta kriminalak; epaileak legearen inperioaren mende daude, eta beraien akats eta gehiegikerien aurrean kalte ordainak eska daitezke, hortaz.

Aginpide judizialaren beste printzipio bat jarduera jurisdikzionalaren monopolioa da. Horrek jarduera jurisdikzionalen batasuna eta herritarren berdintasuna dakartza, hots, esklusibotasun printzipio horrek esan nahi du epaile eta magistratuei soilik dagokiela epaitzeko ahalmena eta haien erabaki eta epaiak derrigorrez bete behar direla. Salbuespen jurisdikzioak eta juridikzio bereziak baztertzen ditu zuzenbidezko estatuak, aginpide judizialari baitagokio betiere ahalmen hori. Jurisdikzioaren batasunak, hala ere, salbuespen batzuk baditu, adibidez, zenbait parlamentu ganbarek ezohiko eskumen judizialak dituzte (lorden ganbara, Britainia Handian) edo beste zenbaitetan jurisdikzio militarra indarrean dago oraindik ere. Hori bai, garai bateko hainbat pertsonaren eskumen bereziak zeharo desagertu dira. Legediak aldarrikatzen duen berdintasunak bazterketarako arrazoi guztiak indargabetu ditu: jaiotzaren ingurunea, arraza, sexua, erlijioa, pentsamoldea edota pertsona eta gizartearen inguruko edozein baldintza eta egoera.Pertsona mailan onartzen den salbuespen bakarra parlamentarioen inmunitatea da, zeinaren arabera parlamentarioak ezin baitira atxilotu edo epaitu, baldin eta dagokion ganbarak horretarako baimenik ematen ez badu, behintzat.

Epaileek hainbat berme prozesal ziurtatu behar dituzte beren jardunbidean, hala nola, auzien berri publikoki ematea, ahoz aritzea ?zigor gaietan gehien bat? eta epaiak argudiatzea. Herritarren eskubideek, berriz, honako elementu hauek ziurtatzen ditu: legediak ezartzen duen epaile natural edo arrunta, abokatu baten laguntza, habeas corpus delakoa eta beste berme batzuk atxiloketen, behin-behineko espetxealdiaren, komunikazioaren kontrolaren eta etxebizitzen miaketen ingurukoak.

Esparru judizialeko langileak hautatu eta izendatzeko irizpideak anitz dira, eta horiek finkatzeko estatu bakoitzaren sistema politikoak eta egitura sozialak zeresan handia dute. Bi epai multzo ditugu: ordezkaritza epaileak eta karrerako epaileak. Lehendabizikoak zuzenean hautatzen ditu herriak (Estatu Batuak, Suitza); formari dagokionez oso demokratikoa bada ere, funtsezko akatsak dakartza, epaileen gaitasun juridiko eta inpartzialtasun eza, esaerako. Gobernuaren (Britainia Handia) edo parlamentuaren esku (Suitza) ere egon daiteke hautatzeko ahalmena. Aginpide judizialak bere kideen artean ere izenda ditzake epaileak, halaber. Karrerako epaileak, aldiz, proba irekietan (oposaketa eta lehiaketa publikoak) merezimendua eta gaitasuna adierazi dituzten funtzionarioak dira. Aginpide judizialaren independentziaren adierazle nagusia da karrerako epailea.Alderdi edo sindikatuetan parte hartzeko epaile eta magistratuek duten debekua da aginpide judizialaren beste oinarrizko printzipio bat; epaileak beren interes korporatibisten alde elkar daitezke soilik. Jardun judizialaren berezitasunek eskatzen dute mugatze hori, eta epaileen kasuan magistraturaren ?izena?, funtzioen ?zintzotasuna? edota ?politizazio? arriskuak aipatzen dira muga horiek argudiatzeko.

Hala eta guztiz ere, gaur egun ohikoa da irizpide politiko jakin batzuei loturiko epaile eta magistratuen elkarteak agertzea, batzuk aurrerakoiak eta kontserbadoreak besteak.

Aginpide judizialaren jardunaren izaera

Estatuaren konplexutasun juridikoa gero eta handiagoa denez, aginpide judizialak ere gero eta bizkorrago eta egokiago jardun behar du, egitura juridikoa konstituzionaltasunaren bidetik alden ez dadin. Aginpide judizialaren esku hartzea gizartean areagotu den arren, bere jardueraren izaera ez da askorik aldatu zuzenbidezko Estatua sortu zenez geroztik.

Aginpide judizialaren jarduna bi modutan gauza daiteke Estatuaren bizitza politikoan.

Aldez aurretiko jarduna, hau da, legez kanpoko ekintzarik gerta ez dadin organo judizialek abiatzen duten jarduna, batetik; bestetik, ondorengo jarduera judiziala, legeren bat urratu baldin bada egiten dena.

Bi jokamolde judizial horietako bakoitzak berezko izaera du. Lehenengoan, aginpide judiziala lotuago dago jarduera politikoarekin jurisdikzionalarekin baino, eta horrek eskumen gehigarriak dakarzkio aginpide judizialari. Bigarren jokamoldearen arabera, aginpide judizialak konstituzioak finkaturikoa bete baino ez du egiten, hau da, ?epaitu eta epaia betearazi?. Gizarte demokratikoetan, oro har, ondorengo aginpide judiziala gailentzen da, horrela ziurtatzen baita botere publikoen eta herritarren jardunak ez daudela hasieratik susmo eta kontrolaren mende. Errugabetasun presuntzioa bermatu nahi da, azken batean.

Aginpide judizialaren funtzionamendua

Aginpide judizialaren funtzionamendu ulertzeko, lehenik eta behin, jakin behar da zeintzuk diren ahalmen judizialaren jasotzaileak eta nolakoak diren jasotzaile horien arteko harremanak eta tirabirak. Funtsean, epaile eta magistratuek jasotzen dute aginpide judiziala. Alabaina, bi organok dute horien jarduna mugatzeko ahalmena, ministerio fiskalak eta herri epaimahaiak.

Hiru multzo horien artean bi tirabira gune sortzen dira, epaileen eta fiskalen artekoa batetik, eta epaileen eta herri epaimahaiaren artekoa, bestetik.

? Epaileen eta fiskalen arteko harremanak nahitaez aztertu behar dira, hor baitago gakoa jakiteko zeinek duen lehentasuna, epaile naturalek ala aginpide betearazlearen ordezkari den estatuaren fiskaltza orokorrak. Epailea aginpide judizialeko kide den aldetik, berari dagokio epaitzeaeta sententzia ematea. Fiskala, berriz, Estatuaren eta gizarte osoaren interesak babesten dituen epaile berezia da. Epaileak aginpide judizialak hautatzen baditu ere, gobernuak eskatuta izendatzen dira fiskalak.

Fiskalen eta epaileen artean tirabira handiak izaten dira. Nahiz eta fiskalak aginpide betearazletik aldentzeko ahalmena duen, gobernuarekin duen lotura estuak aginpide judizialaren independentzia zalantzan jartzen du. Organo judizialaren jardunbidea sinesgarria izan dadin, beharrezkoa da gobernuarekiko mendekotasunik ez duen egitura batean kokatzea aginpide judiziala.

Sistema demokratikoak bideak eman behar ditu justiziaren inpartzialtasuna bermatzeko eta fiskalaren eragina epaileengan saihesteko. Espainiako Auzitegi Konstituzionalak 1986ko ekainaren 12an eman zuen sententziak berme hori indartu zuen, auzi baten izapideak eta sententzia epaile berak egitea eragotzi baitzuen. Erabaki horrek epaileen inpartzialtasuna babesten du ministerio fiskalak zabalduriko kausa judizialen aurrean.

? Bigarren tentsio gunea epaileen eta herri epaimahaiaren arteko harremanetan agertzen da. Ordezkaritza epailearen (ez karrerako epailea) aldaera bat baino ez da epaimahaia, herritarren parte hartzea justizian gauzatzen duena. Epaileak zuzenbidea eta ordenamendu juridikoa aintzat hartzeak ematen dio legitimazioa aginpide judizialari, baina horrek ez du herritarren parte hartzea eragozten. Izan ere, epailetzaren ordezkari izaera osatu egiten du herri epaimahaiak.

Bi epaimahai mota daude, anglosaxoniarra edo purua eta europar-kontinentala edo mistoa. Sistema bakoitzak ditu abantailak eta eragozpenak. Herri ordezkaritzaren ikuspuntutik, demokratikoagoa da eredu anglosaxoniarra, baina ikuspegi teknikoari dagokionez, eredu mistoa da eragingarriagoa.

Dena dela eta ikusirik frogatu behar den gertaera eta ezarri behar den zuzenbidearen artean gertatzen den nahasketa, bi ereduak aldatzen joan dira eta profesionaltasuna nagusitu da. Zein kasu dauden epamahiaren jurisdikziopean jakitean eta emaniko epaiaren eragina neurtzean datza epaimahiak sortzen duen arazo bakarra.

Herrialde gehienetan oso mugatua da epaimahaiaren eragina.

Estatu arrazoia eta aginpide judiziala

Aginpide judiziala Estatuaren zati independentea dela eta legedi judiziala bete eta betearazteko ahalmen subiranoa duela esan ohi bada ere, begi bistakoa da aginpide judizialari ahalmena murrizten zaiola egoerazenbait politikotan: Estatu arrazoiaren izenean mugatzen da justizia. Estatu arrazoiaz baliatzen da Estatua bere organoen jardunbide jakin batzuk isildu eta ezkutatzeko.

Arazoak sortzen dira Estatuak legaltasuna argi eta garbi urratu ondoren, aginpide judiziala justizia politikoaren subirano gisa urratze horiek argitzeko agertzen denean.

Espainian etengabe egiazta daiteke aginpide judizialak zuzendu, baliogabetu eta batzuetan zigortzen dituela arduradun publikoek eginiko delituak. Hala ere, bada Espainian gainditu gabeko gai judizial bat: GALen inguruko afera. 1988. urteko udan, Ignacio Sotelo, espainiar sozialismo petopetoaren ordezkari ikasia, mintzatu zen aginpide judizialak bere asmo demokratikoetan topatu zuen oztopoaz, hau da, GAL talde armatuari buruz irekitako auzian lekukotasunak biltzeko gertatu ziren zailtasunez.

Izan ere, gobernuko eta administrazioko goi arduradunek, fondo erreserbatuen babesean, informazioa ezkutatu zuten. Egoera hain korapilatsua izanik, ?Estado de derecho? (zuzenbidezko estatua) esakunea ?estado de desecho? (hondakin estatua) bihurtu zuen Sotelok bere hitzaldi hartan. Edozein gizarte demokratikori lepora dakiokeen salaketarik bortitzena da hondakin estatua esatea.

Horrek argi uzten du estatu arrazoiaren eta aginpide judizialaren arteko dikotomia. Lehendabizikoa Weberren arduraren etikan oinarritzen da, bigarrena, berriz, azken helburuen etikan, justizia eta arau konstituzionalekiko errespetuan, alegia.

Herrialde demokratiko orok hautsi behar luke dikotomia hori, indarra aginpide judizialaren alde jarriz. Boterea eskuetan dutenek aginpide judizialaren esanetara jarri behar dute, gainerako herritarrak bezala, Estatuak erakunde gisa legitimazioa izan dezan eta aginpide judiziala konstituzioarekiko errespetuaren eta berdintasunaren subiranoa izan dadin. Zuzenbidezko Estatu demokratikoaren eredua duten mendebaleko herrialde guztietan bezala, Espainian Estatu arrazoiaren izenean bidegabekeriak egin eta ezkutatzeko mekanismo bereziak daude (fondo erreserbatuak), eta Estatuaren egiturako ?hirugarren boterea? nekez babes dezake aginpide judizialak.

Amaitzeko gogeta bat: zuzenbidezko estatu batek ezin lezake zuzenbide hori babesten duten aginpideetako bat zalantzan jarri, eta, hortaz, botere judizialak bere ahalmen guztiak indarrean behar ditu, edozein gizabanakoren edo talderen iruzurra saihesteko, aginte gorenekoak badira ere. Muga horiek hautsi eta indarrez salatzen ez badira, huts egite horiek estrukturalak direnaren sentipena nagusituko da, nahiz eta egia izan independentzia erabatekoaren alde borrokan dabilen aginpide judiziala, eta horrek frogatzen du mendekotasun pasiborik ez edukitzea eta aginpideen arteko tirabirak.