Departamento de Cultura y Política Lingüística

Artea»Barrokoa

Espainiako eskultura erlijiosoa

Pedro de Mena Granadako eskolako artistaren San PedroAlcrrntnrnkon. Eskulturako Nazio Museoa, Valladolid.<br><br>

Gaur egun, ia kritikari guztiek onartzen dute Europako artera Espainiatik egin den ekarpen dirdaitsu eta orijinalenetako bat espainiar eskultura barrokoaren alorrekoa izan dela. Eta, kontraesana dirudien arren, eskultura horren berezitasuna XVII. mende osoan Espainiak bizi izan zuen ekonomia gainbeheraren, eta politikan eta ideologian bakartua egon izanaren zuzeneko ondorioa da. XVI. mendean bidaia handiak egin ohi zituzten artistek, baina hurrengo mendeko artistek, eskultoreak barne zirela, ez zuten halako suerterik izan eta askoz gutxiago bidaiatu ziren.

Hala ere, 1600 inguruan, espainiar eskultura pixkanaka eraldatzen hasi zen. Prozesu horretan zehar, erromanismo manierista utzi eta naturalismo barrokorako bidea hartu zen, eta 1630 ingururako sendoturik zegoen estilo berria Espainiako eskultura lantegietan . 1770 aldera arte iraun zuen estilo horrek, ordutik aurrera, neoklasizismoa nagusitu baitzen Europa mendebaldean.

Ez dago esan beharrik garai hartan Espainian egin zen ia eskultura guztia erlijiosoa izan zela, eta ezin zitekeen bestela izan. Gizarte sakralizatu hartan, izan ere, bizitzako xede nagusia arionaren salbazioa lortzea zen, eta ospakizun profano bakanak erlijio jaieraren osagarri soil baizik ez ziren izaten.

 

Gaztela

 

Gregorio Fernandez

Gaztelako eskultura barrokoaren zentro nagusia Valladolid izan zen. XVI. mendean zehar ere, eskultura gune nagusi izana zen, eta, 1601etik 1606ra, Filipe III.ak Gaztelakoerresumako hiriburu izendatu zuenean, indar handia hartu zuen hango jarduera artistikoak, haraxe bildu baitziren erregearen eskultore zen Pompeyo Leoni, eta haren zirkulua . Lana erruz egoteak eskultore asko erakarri zuen Valladolida, horien artean, Gregorio Fernandez izeneko gazte bat. Lugoko Sarria herrian jaioa zen 1576an, eta beste eskultore askok bezala, aitarengandik jarauntsi zuen lanbidea. XVII. mendearen hasiera aldera heldu zen Valladolida, eta ordurako ofizioa ikasita bazuen ere -ofizial gisa egin zuen lan Rinc6nekin-ezin ukatuzkoa da hiri horretan eta urte horietan osatu zuela bere eskultore heziketa.

Heziketa horretan garrantzi handia izan zuen gorteko eskultoreak eta atzerritik etorritako lanak ezagutu ahal izatea. Gregorio Fernandez izan zen, zalantzarik gabe, Gaztelako eskultura barrokoko artista gailena eta hango "eskolaren" sortzailea. Bildu zuen ospe handia zela-eta, Gaztelako eta Espainia iparraldeko beste probintzia batzuetatik etorritako ikasle, jarraitzaile eta imitatzaile asko izan zituen, eta, maisua hil ondoren nor bere jaioterrira itzuli zirenean, alde guztietara zabaldu zuten haren estiloa. Fernandezen lehen estiloa manierista izan zen, eta garbi ikusten da hori Valladolideko Elizbarruti Museoan dagoen San Gabrielen irudian.

Estilo aldaketa nabarmentzen hasia zen, nolanahi ere, Valladolideko Las Huelgas komentuko Artzaren gurtza izeneko erliebe zoragarrian (1614?), eta Madrilgo EI Parcloko kapuncinoen komentuan dagoen Kristo etzana izenekoan. 1616ko Pietatea etei bi laptn•rak izenburuko prozesioetarako multzoan (egun, Eskulturaren Museo Nazionalean) nabaria da, jada, idealismotik naturalismorako urratsa. Gregorio Fernandezen heldutasunaren eta maisutasunaren ezaugarri dira Aste Santuko prozesioetarako egindako beste bi lan (biak Valladolideko "Cofradia Penitencial de la Santa Vera Cruz" anaidiarenak : Kristo zutabeari lotua, eta Eraistea izeneko multzo monumentala. Aipatzekoak dira, orobat, Palentziako katedraleko erretaula ikaragarria (1625-1632), XVII.. endearen lehen erdiko obra gailentzat hartzen dena, eta Santa Cruz ikastetxeko kaperan dagoen Argiaren Kristo. 1636an hil zen, baina mende osoan gorde zen haren lanaren oroitzapena eta eragina.

 

Andaluzia

 

Martinez Montañes

Bi gune nagusi bereizten dira Andaluziako eskultura harrokoan, mendebaldekoa, Sevilla hiriburu izan zuena, eta ekialdekoa edo Granadakoa. Juan Martinez D/ontañes (1568-1649) izan zen XVII. mendeko sevillar eskulturako maisu handia. Ez da erraza lerro gutxitan azaltzea hain bizitza luze eta arrakastatsua. Laburbilduz, esan daiteke beranduko manierismotik banokora eboluzionatu zuen eskultore bat izan zela.

Nolanahi ere, sevillar maisuaren eskulturen ezaugarri behinenak edertasun idealerako joera eta barne indar handia ziren. Ezaugarri horiek guztiz nabarmen geratzen dira Sevillako katedraleko Er nikiaren Kristo obra ospetsuan. Hain zuzen ere, Kristo hori egiteko sinatu zuen kontratua argigarria da garai hartan irudi erlijiosoari ematen zitzaion garrantzia ulertzeko : --bizirik,egon behcurdrr, bil aurretik, btu •n cr eskuin besoaren gainera erorita, oinetan otoitzean duen pertsoreabati begira, Kristo kexuka ari balitzaio bezala,esanez. otoitzeari ar -i denagatik dela bere sofrikario guztia Denboraldi berekoa da (1605-1620) Sevillako Santiponceko San Isidoro del Campo monasterioan gordetzen den San Jeronimo irudia. Elizako erretaula nagusiko irudi printzipala izateko pentsatua zegoen, baina baita, noizik behin, prozesioan ateratzeko ere, eta beraz, premiazkoa zen alde guztietatik bikaina lantzea . Izugarrizko kalitatea lortu zuen, hemen ere, santuaren anatomia islatzekoan.

1629an gaixotasun luze batetik sendatu ondoren, bere azken urteetako barrokismo betean sartu zen. Garai honetakoa da Sevillako katedraleko Alabastroen kaperako Sortzez Garbia. Gaztelan Fernandezekin gertatu zen bezala, Montañesen eraginak bizirik eta indarrean jarraitu zuen Sevillan hura hil eta geroztik ere.

 

Pedro Roldan

Sevillako eskultura barrokoaren beste ordezkari handia, baina mendearen bigarren erditik aurrera, Pedro Roldan izan zen (1624-1699). Sevillan jaio zen, baina Granadan ikasi zuen eskultore ofizioa, Alonso de Menaren lantegian. 1647an, Mena hil eta laster, Sevillara itzuli zen Roldan, eta han ezagutu zituen Montañes zaharra eta Jose de Arce eskultore flandriarra. Azken honek eragin handia izan zuen maisu sevillarraren obran. Roldanen lanen artean aipatzekoak dira, besteak beste, Montillako Santa Ana komentuko erretaula nagusiko eskulturak, Sevillako San Bizente elizako San !Migel goiaingerua, Sevillako Sagrario parrokiako Kristo hilari negarrez erliebea (1665?) eta Santa Caridad ospitaleko erretaula nagusia (1670-1672). 1675etik 1690era, erretaula lanakalde batera utzi eta, batik bat, estatuak egin zituen. Garai honetakoak dira Jaengo katedraleko fatxadako hamaika eskulturak.

Kristoren irudia ere trebetasun handiz landu zuen Roldanek. Aipagarriak dira, besteak beste, Ecijako Santiagon dagoen Hoben ordainaren gurutziltzatua (1680), Tenerifeko La Orotavako San Joan elizan dagoen Kristo zigor tua, eta, batez ere, Sevillako Nuestra Señora de la O parrokiako Jesus Nazaretarra, izen bereko anaidirako egina.

 

Alonso Cano

Gorago aipatu da bi gune nagusi izan zirela Andaluziako eskultura barrokoan ; mendebaldeko gunea Sevilla izan zen bezala, ekialdekoa Granada izan zen. Granadako eskolako hasierako maisuak Pablo de Rojas eta, batez ere, Alonso de Mena izan ziren, azken honen lantegian ikasi baitzuten lanbidea, lehentxeago aipatu den Pedro Roldan sevillarrak, Alonsoren seme Pedro de Menak, eta beste hainbatek. Maisu zaharra hil zenean, Pedro Roldan Sevillara itzuli zen, eta, Mena gaztea artean bere gorena iritsi gabe zegoenez, bazirudien Granadako arte giroak behera egin behar zuela, baina ez zen hala gertatu, Alonso Cano (1601-1667), arkitekto, pintore eta eskultore handia itzuli egin baitzen bere jaioterrira . Oso gaztetxotan, Sevillara joana zen bizitzera aitarekin, eta han heziketarik onena jaso zuen, Velazquezen maisu eta aitaginarreba izan zen Francisco Pachecoren lantegian sartu baitzen aprendiz. Montañesen eragin handia izan zuen Sevillan bizi izan zen bitartean, eta ordukoak dira Canoren lehenengo maisulanak, hala nola, Olivako Aina Birjrna, edo Eskulturaren Museo Nazionalean dagoen Sanjoan Bataiatzailea.

1638an, Madrila eraman zuen Olivaresko Konde Dukeak, eta han, batik-bat, pintatzen egin zuen lan. 1652an, esan bezala, Granadara itzuli zen, eta berriro eskulturak egiteari ekin zion. Bigarren aldi honetako eskulturak tamaina Nikikoak eta oso bakunak ziren baina aparteko maisutasunez zizelatu eta margotuak. Obra horien artean ospetsuena, beharbada, Atrileko Sortzez Garbia da. Bi arteetan maisu handia zen norbaitek soilik lor zezakeen hain sinbiosi perfektua eskulturaren eta pinturaren artean.

 

Murtzia

 

Francisco Salzillo

XVIII. mende hasieran jaiotako eskultoreen belaunaldia plastika barrokoaren azkeneko aldian kokatzen da. Tradiziozko teknika baliabideak erabiliz eta aurreko aldietako errealismoa galdu gabe, 1730etik aurrera, beste estilo atseginago bat nagusitu zen, rococo estetikari askoz hobeto egokitzen zitzaiona. Arte rococo honen ordezkari garrantzizkoena Francisco Salzillo murtziarra izan zen (1707-1783). Murtziako eskualdeak, garai hartan, merkataritza eta kultura harreman handiak zituen Mediterraneoko beste herri batzuekin, eta, zuzperraldi hark erakarrita, zenbait artista etorri ziren Murtziara, horien artean, Antonio Dupar frantsesa, eta Nicolas Salzillo napolitarra, Franciscoren aita. Francisco Salzillorekin harrapatu zuen estilo hark gailurra, batez ere, prozesioetarako egin zituen eskultura multzoetan . Horien artean ezagunena, beharbada, Azketa afaria da, 1762an egina, non trebezia handiz ebazten baitira mahai baten inguruan hannairu pertsonaia kokatzeak sortzen dituen konposizio zailtasunak, pertsonaia bakoitzaren azterketa psikologikoa alde batera utzi gabe.