Artea»Berpizkundea

Lehen Berpizkundea : eskultura Italia erdialdean eta iparraldean

Donatellok Florentziatik Paduara alde egin zuenean hutsune nabarmena utzi zuen eskulturaren alorrean, ez baitzegoen haren mailako eskultore gazterik. Hark utzitako hutsuneak, ordea, garrantzia eta ospea eman zien Florentziako gainerako artistei. Ordurako ongi finkatuta zeuden Berpizkundeko printzipioak eta artista gazteek oreka, dotoretasuna eta lasaitasuna bilatu zuten beren obretan.

Luca della Robia

Luca della Robia Florentzian jaio zen 1400. urtean. Ghiberti edo Nanni di Banco izan zituen maisuak, adituen ustez ; estilo gozoa eta lasaia erabili zuen eta terrakota beirakararen teknika asmatu eta obra txiki zein handietan erabili zuelako da, batez ere, ezaguna.

Della Robiaren lehenengo obra ezaguna, eta ospetsuena, Caratwli da (1430), Florentziako katedraleko kantarien pulpitua.

Donatellok egindakoaren bikia da, eta beste lan batzuetan ere jardun zuten biek batera . Della Robiaren pulpituak marmolezko erliebe bikainak ditu ; metopa grekoen antzera moldatu zuen obra hau, eta panel elkarretatik berezietan zehar banatu zituen kantari eta musikarien erliebeak. Donatellok erabili zuen espazioaren kontzeptu bertsua erabili zuen, beste zenbait obratan bezala (adibidez, Florentziako katedraleko sakristia berriko atean), baina ez cla haren terrrbrlrtirrerz arrastorik ikusten ; Della Robiak konposizioaren oreka bilatu zuen eta oso obra neurritsuak egin zituen.

Materialei dagokienez, terrakota erabili zuen batez ere (marmola baino merkeagoa eta lantzen errazagoa baitzen) eta bere obrak babesteko eta dotoretzeko esmalte beirakarak erabili ohi zituen; horrek aukera ematen zuen pintura, eskultura eta arkitektura elkarri uztartzeko, eta horrela lortu zuen garai hartako artisten helburu nagusietako bat, hau da, artearen sintesia lortzea. Della Robiak teknika horri jarraituz egin zituen hainbat eta hainbat obra txiki, Aina Birjinaren eta Haurraren irudiak batez ere, eta ospe handia lortu zuen bere lantegiak. Baina Luca della Robiak heste lan handiago batzuetan ere erabili zuen teknika hura, adibidez Peretolako kolegiatuko ziborioan, Pazzi kaperako tondoetan, etab.

Luca hil ondoren haren hiloba Andreak jarraitu zuen osabaren lantegian lanean, eta terrakota beirakararen teknika industrializatu zuen arren, artelan bikainak osatu zituen hark ere (Florentziako Errugabeen ospitaleko erliebeak esaterako).

Rossellino

Bernardo Rosellino (1409-1464) Berpizkundeko hileta eskulturaren eraberritzailetzat hartua da, baina arkitektura lan aipagarriak ere egin zituen Albertiren ikasle eta laguntzaile gisa.

Hileta eskulturaren berrikuntza nagusien eredua Leonardo Brtmrren hilobia da, Florentziako Santa Crocen (1440. hamarraldiaren amaieran). Obra hori Berpizkundekoizpiritua garbien erakusten duen oroigarritzat hartua da. Ez cla eskultura soila, arkitektura eta eskultura batzen dituen obra bat baizik. Elizako hormari itsatsita dagoen kapera moduko bat da, arkitektura molde klasikoez osatua (garaipen arku bat du, besteak beste) ; marmol gorria, beltza eta zuria erabili zituen, eta polikromia horrek monumentuaren kutsu klasikoa azpimarratzen du.

Arkitektura osagaiei dagokienez, Albertiren eragina da nagusi ; bi zutabe korintotar ditu, inposta banari eta puntu erdiko arku bati eusten diotenak. Arkuaren atzean, tondoan, ageri da obra guztiko erreferentzia erlijioso bakarra, aingeruez inguraturiko Ama Birjinaren irudi bat hain zuzen. Eskulturari dagokionez, obra honetako estiloa ez da definitzen erraza ; Ghibertiren eta Luca della Robiaren eragina du, gutxiago Donatellorena, eta aniztasun horrek Rossellinok laguntzaileak erabili zituela adierazten du, adituen iritzian.

Bernardo Rossellinoz gainera, aipagarria izan zen haren anaia Antonio (1427- 1480 inguruan). Bere garaiko erretratugile ospetsuenetakoa izan zen. Estilo gozoaren jarraitzaile guztiak bezala, formen edertasuna zuen kezka nagusia, baina zenbait lanetan naturalismoa bilatu zuen, Giovanni Chelliniren bustoan esaterako (Victoria and Albert Museum, Londres). Bere obretan erretratatutako pertsonaiaren izaera nabarmendu zuen aurpegiko keinuen eta ezaugarrien bidez, eta antzinako erretratuen tankerako lanak ematen cluten arren, nolabait idealizatuta ageri dira ezaugarri batzuk .

Pollaiuolo

Antonio Pollaiuolok (Antonio Benci jaiotza izenez, 1431-1498) pintura ere landu zuen, baina bitxigile eta brontzezko eskulturen egile gisa da, batez ere, ezaguna. Verrochioren jarraitzailea izan zen, eta geometriaren perfekzioak ordenaturiko arte lanak egin zituen.

Bitxigile gisa hasi zen lanean, esan bezala, Ghibertiren lantegian segur asko, eta eragin handia izan zuten beragan Donatellok (bigarren garaiko obrek batez ere), Castagnok eta antzinako arte klasikoak. Iturri horietatik edan zuen bere obra aipagarriena osatzeko, Herkules eta Anteo (1470 ing.).

Pollaiuolok berak 1465 inguruan Medicitarren jauregirako pintatu zuen koadro baten kopia da, eta borroka latzean ari diren bi pertsona (Herkules eta Anteo) irudikatzen ditu. Bai koadroan eta bai eskulturan giza gorputza da protagonista, eta anatomiaren ikerketa saltona erakusten dute biek. Gorputza, dena den, ez du edertasunaren kanonaren erakusgarri gisa erabiltzen, baizik eta energiaren adierazpen gisa ; gorputz atalak zentro komun batetik alde guztietara ateratzen direla dirudi, eta indar eta patetismo handiko irudia den arren, harmoniaz betea da halaber. Pollaiuolo aurpegiko keinuak bai pinturan eta bai eskulturan hobekien adierazten zituen artistetakoa zen ; aipagarria da, alde horretatik, Herkulesek agertzen duen keinua Ateneo itotzeko indar egitean, eta Ateneorena itotzera doan unean.

Andrea Verrocchio

Andrea del Verrocchiok (1435-1488) hainbat arte adierazpide landu zuen ; bitxigile eta margolari gisa aritu zen, besteak beste, baina bereziki aintzat hartua da brontzezko eskulturengatik eta Florentziako Quattrocentoko eskultura bere gorenera eraman zuelako. Maisu ospea eman zion, bestalde, Leonardo ikasle izanak.

Verrocchioren ikasketei buruz ezer gutxi jakin ahal izan da, baina adituen ustez bitxigile gisa hasi bide zen, garai hartako beste hainbat artista bezala. Bitxigintzan jardun zuen garaian ikasi bide zuen metalak lantzen, brontzea batez ere, eta jarduera horrek sortu bide zion perfekzioarekiko eta xehetasunekiko kezka. Oro har, Rossellinoren, Antonio Pollaiuoloren eta Donatelloren ezaugarriak beretu eta bateratu zituen, maisutasun handiz.

Verrochioren lehen obra garrantzitsua Santo Tarnasen sireesgogonasuna (1483) izan zen. Donatellok eta Michelozzok Orsanmichele elizarako diseinaturiko nitxo batean egindako brontzezko eskultura bat da. Obra horretan hogei urtetik gora lan egin zuen, eta bertan agertzen dira egilearen jarduerak oinarri izan zituen bi printzipioak : edertasunaren kanon klasikoen inspirazioa eta bilaketa eta apaingarriekiko zaletasuna, kasu honetan arroparen tolesetan antzematen dena.

1470 inguruan brontzezko Dabid bat egin zuen. Donatelloren estiloa hartu zuen Verrochiok horretarako oinarri, baina ez du haren obretako dramatismoaren arrastorik ageri. 1479 eta 1488 bitartean Verrochiok Bartolomeo Colleoniren zaldi gaineko estatuaren buztinezko moldea egin zuen, Veneziako Errepublikaren enkarguz ; Donatelloren Gattanielatan eta eredu klasikoetan oinarritu zen kasu honetan ere, baina haren oreka baino areago, indarra adierazi zuen bere eskulturarekin. Zaldia sendoa da eta mugimendua adierazten du. Colleoni condottieroa zaldi gainean zutika bezala dago, eta mespreziozko keinua du ezpainetan ; handinahikeria adierazten du, irudi beldurgarria da.

Verrochiok obra aipagarriak ditu, orobat, Palazzo Vecchioko Putto-a izurdearekin eta juan eta Pedro Medicitarren hileta monumentua (1469-1472), San Lorenzolto sakristia zaharrean.

Lehenengoan brontzearen trataera bikaina da ezaugarri nagusia ; hileta monumentuan herriz azpimarratzekoa da material desberdinen erabilera (marmola, brontzea, harria) eta xehetasunekilo arreta.