Gorde nazazu lurpean. Sinopsia

Esta obra reúne cinco novelas bajo un mismo título. Todas tienen un rasgo común –el único– que sirve de nexo de unión: lo que está bajo tierra tiene gran importancia para todos los protagonistas que están sobre ella.
En la primera novela, hay una pierna de un viejo gudari enterrada bajo tierra. La perdió en un bombardeo, en Intxorta. El gudari contará a un notario todos los detalles de lo ocurrido, cuando está haciendo los papeles para cobrar la pensión que le corresponde por la pierna perdida. El notario no hace caso de los detalles, sin darse cuenta de que precisamente en ellos está la única razón que tiene el gudari para seguir viviendo.
En la segunda, es la esposa del pintor y poeta Rossetti la que está enterrada, junto con unos poemas escritos por aquél. Para hacerse con ellos, Rossetti mandó desenterrar el cuerpo de su esposa, y por eso mismo lo odia una de las protagonistas de la novela, Victoria. Y Juan Martin, un escritor, está tratando de conquistar a Victoria. Hubo otra mujer que se enamoró perdidamente de él al leer unas palabras suyas, y recuperarlas se convertirá en obsesión para el escritor: quiere utilizarlas de nuevo para enamorar a otra mujer, esta vez a Victoria. Aunque sabe muy bien que por hacer algo parecido odia Victoria a aquel poeta de otro siglo.
La tercera nos trae el recuerdo del cantante Marcel Martin. Es un cantante que gusta mucho, al principio de la historia, a la pareja protagonista. Pero surgirán problemas en la pareja cuando el juez, una vez muerto Marcel Martin, ordena que se le desentierre. Ocurre que hay una mujer que ha afirmado durante años que Marcel Martin es el padre de su hija; y Marcel Martin, que lo niega, también se niega a someterse a las pruebas que podrían aclarar su supuesta paternidad. Para hacérselas tendrán que desenterrar el cadáver. Lo que parecía una simple anécdota se convertirá en motivo de conflicto para la pareja a la que le gustaba Marcel Martin.
En la cuarta historia son los padres de Flora los que serán enterrados. Primero el padre, la madre después. El marido de Flora nos contará cómo fue la convivencia de los cuatro, y nos contará también lo ocurrido entre Flora y él después del entierro de los padres.
En la última narración podemos leer la historia de los huesos de Sabino Arana antes de que los enterraran para siempre en Sukarrieta, contada por el hijo de un abertzale que fue testigo del primer enterramiento.

Gorde nazazu lurpean. Fragmentos

•Horregatik, poztu egin zen notarioak hitza berari eman ziolako. Eta hasieran, funtsezkoena esan zuen: trintxeran zegoela, Elgetatik hirurehunen bat metro ekialdera, Uberako ibar aldera so, Loxeta baserriko sorora zehazki; eta airean sentitu zuela bere burua, luze, luzeegi airean izateko, hegan bezala; eta azkenean lurrera jausi zela, ahoz gora; eta une hartan ez zuela gerritik deus ere sentitzen. Gainerantzekotik ezer asko ez, eta Luis Amianok kontatzen zituenetatik oso gutxi; izan ere, notarioak behin eta berriz kentzen baitzion hitza, harira joateko eskatuz. Eskatuz baino gehiago, aginduz, eta xehetasun hutsalik ez zuela behar esateko. Eta azkenean, gauzak behar bezala txukun eta zehatz azaltzeko gogoa ere kendu zion.

• "Aupa gazte" esan zuen Amianok, frontoian animatzeko esan ohi zuen bezala, eta berak, hark eskaintzen zion ontziak arrimatzeko kakoari heldu gabe, salto egin zuen, aurretik eskuineko hanka, zazpi hilabetera Elgetan galduko zuen hura, eta zeinarengatik pentsioa emango zioten, 40 mila pezetakoa, paper guztiak biltzea lortzen bazuen behintzat, eta azkenik, noski, Burgosen Auzitegi Militarrak onartzen bazizkion.

• "Nola esan duzu galdu zenuela?" galdetu zion. "Gerran galdu nuen" erantzun zuen. Xarmanta iruditu zitzaion neska, iharra sobera. Bular oparoagoak eskertuko zituela pasatu zitzaion burutik, benetan pentsatzeko denborarik gabe. Batzuetan bi eta hiru gauza batera pasatzen zitzaizkion burutik; benetan pentsatu gabe, burutik pasatu besterik ez, baina gauza asko batera, eta buruko mina eragiten zion horrek.

• Pizgailua bere oinetan geratu zen. Plastikozkoa zen, zuria, eta ikurrinaz apaindua. Ez zen ohitzen ikurrina gauza hutsal eta arrunta bailitzan bezala erabilia ikustera. Handik ikus zitzakeenak kontatu zituen: bost, uretan baporeek zituztenak kontuan hartu gabe.

• Hura guztia norbaiti adierazteko gogoa sentitu zuen, bere buruan argiago ikusteko batez ere; aditzera ematen ez diren arte ideia batzuk ez baitira zehatz taxutzen, eta, era berean, buru barruan itzulika interesgarriak diruditen pentsakizunek, sarritan, hitz bihurtu bezain pronto erakutsi ohi dutelako beren zentzugabekeriaren egia.

• Askotan gertatzen zitzaion zerbait kontatu beharra zuenean nondik hasi ezin asmatzea. Beti, egia esan; eta gehiago, entzulea aspertu nahi ez zuelako-edo, gauzak ahalik eta lasterren kontatzera behartuta sentitzen zenean. Lasaitasuna behar zen zerbait kontatzeko; edonondik hasteko libertatea gero, kontakizuna puntu batean utzi, eta, behar izanez gero, beste bati ekiteko.

• Hori zen, hasteko, notarioari esango ziokeena: berak zehazten ez zekien arrazoiren batengatik, bazirela bizitzan pertsona batek bere patuari jarraitzen jakin behar zituen uneak. Baina atetik sartu bezain pronto ia, justu hirurei eskua eman ondoren, oraindik mahai buruan esertzeko zegoela, bota zuen lehendabizikoz gerora gutxienez hiru edo lau aldiz errepikatuko zuen "muga zaitezte gertakizunetara" bere ustez desegoki hura.

• Mirenek bat-batean, txori baten mugimendu arinaz, aurpegia bizitasunez aurreratuz, musu iheskor bat eman zion; eta sudurrak oztopo gertatu zitzaizkielarik, barrez hasi ziren, eta eskuak eskuetan, elkarri so, barrez aritu ziren une luze batez, berriro ere oso serio jarri eta maite zuela esan zion arte, bat-batean, bihotza bezala adimena ere libre, hitz horiek, "maite zaitut", besterik ez zituelako buruan.

• -Gerrako abenturak gogoratzera, orduan- esan zuen txoferrak.
"Gerra gogoratzera ez, ezin baitut burutik kendu" esatea bururatu zitzaion, baina ez zuen esan.

• Berez, onartzen zuen, eta entzun nahi zuenari esaten zion, hutsegitea baino ez zela izan bere bizitza osoa; baina aitortu behar zuen, oro har, bizitzako liburuan gerrako estanparen batek bakarrik utzi ziola -haiek bakarrik- duintasunez jokatu izanaren sentipena.

• Ez zekien memoriaren joera ote zen data zehatzik gabeko oroitzapen asko egun hartan finkatzekoa, baina esango zuen goiz hartan -edo beste edozeinetan, baina goizez, edonola ere-, ausartu zela Amianori galdetzen ea ez al zuen beldurrik sentitzen; eta hark baietz erantzun zion, baina irentsi egiten zuela zapore mikatsa bazuen ere

• -Gaur, behintzat, ez dira itzuliko - esan zuten ia biek batera, abioiez ari zirelarik.
Beteko ez zen desira baten adierazpena izan zen, eta ez zuen haren ahotsik atzera entzun, hartik eta, "sanitario", "sanitario" desesperazioz oihuka, ondoan belaunikatu zitzaion arte.

• Trintxera gainean belauniko zegoen bera, Miren zumarditik noiz azalduko zain -eta larritasun hartan ere, astia izan zuen belar laburra eta trinkoa, goroldioa bezain malgua, hazten zela han pentsatzeko-; baina ez zen azaltzen, eta larritasun hura norbaitekin partitu nahiz burua atzera bueltatu zuenean, tenientea ikusi zuen esku batekin jaisteko egiteko ziola.

• Harro kontatzen zuen, eta harro esan zion Obanosen azkenekoz ikusi zuenean, hiltzear jada, ez ahazteko notarioari parte hura kontatzea, eta geldiarazi ez balute Bilboraino jarraituko ziola autoari berna besoetan hartuta; baina hartan ere ezin izan zuen hitzik bete.

• Beraz, galtza zorroa jaso, zurezko hanka itsatsia kendu, eta bertikalki, hortz bakarreko laia bailitzan, airean altxatu eta lurrean sartu zuen.

• Hala eta guztiz ere, Victoria ez nuela gehiago ikusiko pentsatzea zen, udazkeneko goiz zakar hartan, hotzikaraz jarri ninduen ondoezaren arrazoia.
"Ea non ikusten dugun elkar hurrengoan" esan , eta pausa labur baten ondoren "elkar ikusten badugu, noski" erantsi zuen aldegin baino lehen.

• Nire kasuan gainera, are justifikatuagoa iruditzen zitzaidan Victoria gorteiatzeko izkribu bidea erabili nahi izatea, kontuan izanik pare bat urte lehenago eta zirkunstantzia bertsuan lau lerro laburren bidez Eugeniarekin ustez lortu nuen arrakasta neurrigabea.

• Bi hitzetan esateko, hau zen arazoa: Eugeniarekin erabili nuen izkribua ia erabat ahantzia nuela, eta, horregatik hain zuzen -ahantzia nuelako-, obsesionatu egin nintzela berarekin; Victoriari ere testu bera bidali behar niola sartu zitzaidan buruan -ez antzekoa; testu bera behar zuen izan, hitzez hitz-, eta, nola edo hala, berreskuratzen saiatu nintzen. Hori da, labur esanda, gertatu zaidana