Iruñea hiria, mendixkaren gainaldetik, harresiz inguratuta ikusten dena, Felipe II.aren aginduz eraiki zen 1551 urtean eta badirudi bokazio militarrarekin eraiki zela. Euskaldunen hiriburua da aspalditik, hau da, "hiria".
Iruñearen sortzailea Ponpeio izan zela esaten da, Jesukristo aurreko lehenengo mendean.
Santa Maria Katedrala, gotikoa, Karlos III.ak eraiki zuen XV. mendean. Arte erlijioso frantsesean dago inspiratuta, gotiko nafarraren zorroztasunari eusten badio ere: pareta biluziak eta leihate motzak, giro iluna sortzen delarik. Katedralaren klaustroan eta areto desberdinetan XV. mendeko gotiko rayonnantaren arrandia suma daiteke: leihate handi eta apainak, kontu handiz landutako ateak, hala nola Ate Ederra; Ate Ederretik logeralara sar gaitezke eta bertako tinpanoan eta leihoburuan Ama Birjinaren bizitzaren eszena desberdinak irudikatuta daude; ondoren kapitulu-gela dago, izar formako ganga duena; apaizen errefektorioa, leihoburu altu eta estuekin.
Udaletxea
Iruñeako Udaletxeak hiru gorputzetan bereizita dagoen fatxada barrokoa du (1755-60), behetik gora: dorikoa, jonikoa eta korintioa. Sarreran, Justizia, Zuhurtasuna eta Ospearen eskulturak aurkituko ditugu. Barrualdeko ateko leihoburuan honako lema hau irakur daiteke: "atea guztiontzako dago irekita, baina are gehiago bihotza".
