Gernikako hiribildua Lumoko elizatearen lurren gainean eraiki zen 1366an. Santa Maria eliza hiribildua eraiki aurrekoa da, hiri-gutunean Sarospe monasterio gisa aipatu aurretik, 1051ko San Millan de la Cogollarako emaitza-dokumentu batean agertzen baita. Monasterioa harresi barruan zegoela uste da, hirigunearen izkinetako batean kokatuta dagoelako, ertz gisa, eta haren horrek babesa eman zezakeelako lur lauaren aurrean. Gaur egun, hiriguneko elementu zahar bakarra eliza da, gainerakoa bonbardaketan txikitu baitzen. Suntsitutako herrialdeen organismoak hiria berreraiki ondoren sortutako hiribilduak ia ez du zerikusirik Erdi Arokoarekin. Izan ere, nahiz eta kale-kopuru bera duen, haien zabalera eta lerrokadura aldatu egin zen, lursail-banaketa eta etxebizitzen antolamendua bezalaxe.

Erdi Arotik, XV. mendetik aurrera gutxienez, Bizkaiko Jaurerriko Batzar Nagusien bilerak Gernikan egin dira, foru-haritzaren pean. Juntetxea muino baten gainean dago kokatuta eta bertatik Mundakako itsasadarra ikusten da. Bi elementuk osatzen zuten: Gernikako arbola historikoa, harmaila eta zelaia daukana (bertan biltzen ziren batzarkideak), eta Antiguako Andre Mariaren ermita (denborarekin bertara aldatu ziren batzarrak). Hala ere, garai modernoan, XIX. mendeko lehen herenaldean egindako eraikuntza osagarriek foru-etxearen multzoa osatzen dute, funtsean bere horretan gordetakoa: agiritegia, eliza, zin-harmaila, museoa eta arbola zaharrerako tenpletea. Gaur egungo arbola antzinakoen oinordekoa da. 1860an landatu zen eta 1892an lehortutako arbola zaharra ahultzen zen bitartean hazi zen.