1. ETAPA: HONDARRIBIA • DONOSTIA-SAN SEBASTIÁN

Oiasso erromatarretik Irun modernora

Toki horretan, duela 2000 urte inguru, erromatar civitas bat sortu zen, hau da, II. mendean bere goraldia bizi izan zuen hiri-mailako kokaleku bat. Haren sorrera Aiako Harrietako meatze-barrutiaren kudeaketa-gune gisa azaltzen da; bertan, batez ere, zilarra eta beruna ustiatzen ziren. Garai hartan hiria izan zen, eta bere azpiegiturek erakusten dute eskualde mailan garrantzia izan zuela. Bainuetxe, portu-azpiegitura, etxebizitza, merkataritza-lokal, biltegi eta (burdinazko) ekoizpen-instalazioen hondakinak aurkitu dira, besteak beste. Aitzitik, oraindik ez da aurkitu maila bereko hirietan ohikoak ziren bestelako instalazioen aztarnarik, hala nola tenpluak, foroa eta aisialdiko azpiegiturak (adibidez, antzoki bat). Hala ere, bada garai hartako nekropoli bat, gaur egun bisita daitekeena, Santa Elena ermitan. Gainera, hiriaren iragan erromatarrean sakonago sakontzeko, Oiasso Museoa bisitatu daiteke, Junkaleko Andre Mariaren elizaren inguruan.

Kontua da ez dela aurkitu V. mendetik aurrerako jardueraren aztarnarik, baina badakigu XII. mendean “Oiarso” portuak iraun zuela, eta, beraz, baliteke erromatarren eta Erdi Aroaren artean gainbehera izatea. Irungo herrixkak, Hondarribiko hiribilduaren jurisdikzioaren mende egon arren 1203an sortu zenetik (gutxienez), garrantzi handia zuen oraindik ere Bidasoa ibaian barrena egiten zen merkataritzan, Nafarroaren eta Bizkaiko Golkoaren arteko komunikazio-bide naturala baitzen. Denborarekin, eta Hondarribiko hiribildua etengabe aurka egon arren, Irunek autonomia eskuratu zuen, eta XIX. eta XX. mendeetan geroz eta protagonismo handiagoa, Frantziarekiko mugan zuen kokapen estrategikoari esker eskualdeko buru eta Gipuzkoako bigarren populazio bihurtu zen arte.

Ondare mehatxatua

Gaur egun, bistan da Irunen kokaleku geoestrategikoa akuilua dela hura garatzeko, baina Aro Modernoan kokapen hori mehatxua izan zen behin eta berriz biztanleentzat. Mugan dagoenez eta Kontinentetik Iberiar Penintsularako sarrera naturalean dagoenez, behin baino gehiagotan eraso eta suntsitu dute. Azkena Gerra Zibilean izan zen: Espainia eta Frantziaren arteko lurreko komunikazio-bideak kontrolatzeko, tropa frankistek hiria setiatu eta su eman zioten.

Gerraren erasoak gorabehera, antzinako jatorria erakusten duten hainbat eraikin bereiz ditzakegu. Udaletxea, 1756 eta 1763 artean eraikia (Felipe Cramek egina), estilo barrokokoa baina kutsu klasizistaduna; Arbelaitz jauregia, aurreko mendean eraikia eta kareharrizko harlangaitzez egina. Handitu zutenean, hareharria erabili zuten, eta fatxadako baoen banaketa erregularra eta sarrera koroatzen duen leihoaren gainean armarri zizelkatua jarri zituzten. San Joan plazatik gora, kale Nagusiko 9. zenbakian, eraikin berezi bat dago, leiho eta sarrera konopialak dituena, gotiko berantiarrekoak. Azkenik, Kontrakalea kaleko 16. zenbakian, beste eraikin errenazentista baten hondakinak daude, hirian izandako azken sutearen ondoren zutik iraun duena.

Partekatu