8. ETAPA: PORTUGALETE • KOBARON

Lurrak ezkutatzen duen aberastasuna

Meatzeldeko toki honetan burdin minerala erauztearen jarduera handiak Bizkaiko aire zabaleko ustiategi handiena sortu zuen, meatzaritzako ebakitzeetan ohikoa zen kono alderantzikatuaren forma zuena. Hain da horrela, gaur egun, 700 metroko luzera, 350 metroko zabalera eta 150 metroko sakonera duen ebaketa geologiko horren hondoan, Euskal Herriko aire zabaleko kota baxuena dagoela: -37 metro itsas mailaren azpitik. Bodovalleko edo Kontxa IIko ebakitzea XIX. mendearen amaieratik ustiatzen zen eremu batean dago.

Ustiapena, hamarkada askotan zehar, eremu honetako hematite gorri ospetsua, zeinaren kalitatea nazioartean ezaguna zen, eta proportzio txikiagoan goetita pixka bat azaletik ateratzen aritu zen. 50eko hamarkadan kalitatezko burdin mineral horiek agortzen ari zirenean, Franco-Belga konpainiak, garai hartan kontzesioaren jabea zenak, lurpean zeuden karbonatoak ustiatzea proposatu zuen. Mineral hori burdinazko lege baxuagokoa da, baina errentagarria ondoren kiskaltze-labretan prozesatzen bada. Eskaera horrek, ezinbestean, Gallartako herria desagertzea zekarren berekin, meatze-ustiategi horien babesean jaio eta hasi baitzen XIX. mendean, eta meategien etorkizuneko lurretan baitzegoen.

Joan den mendeko 60ko hamarkadaren hasieran, karbonatoaren ustiapena eta Gallartako herriko desjabetzeak hasi ziren, eta, orduan, larriagotzen joan zen borroka bat gertatu zen. Horren ondorioz, 200 jabek baino gehiagok beste udalerri batzuetara joan behar izan zuten, hala nola Portugaletera edo Santurtzira edo eraikuntza berriko etxebizitzetara. Gatazkak izan ziren etxeetatik hain hurbil egin ziren leherketengatik, eta matxinada-konatoak bizilagunen artean, batez ere erabilitako formengatik. Hala ere, makinek aurrera egiten jarraitu zuten, eta Gallartako gune osoa, bere leku enblematikoak eta bere ondarea aurretik eraman zituzten, parrokia edo Peñucas kalea kasu, non Dolores Ibarruri Pasionaria, langile mugimenduaren erreferente politikoa, jaio eta bizi izan zen.

1983an, Agruminsa enpresarekin amaitu zen ustiapena, 14 milioi m³ lur hondeatu ondoren, eta, azken urteetan, urtean 2 milioi tona karbonatu ekotzi ziren. Meategia 1993an itxi zen (Bizkaian jardunean zegoen azken burdin meategia), 60ko hamarkadan hasi ziren lur azpiko lanekin jarraitu ondoren, 50 km baino gehiago zulatuz ganbera eta zutabeen metodoaren bidez. Europako bigarren burdin ustiategi handiena izatera iritsi zen.

Euskal Herriko Meatzaritzaren Museoa

Bodovalleko edo Kontxa IIko ebakitzea, beraz, Bizkaiko Meatzaldeko Arroaren historiarako leku enblematikoa da, eta Eusko Jaurlaritzak interes geologikoko leku gisa inbentariatu du. Bere ondoan, Gallartako antzinako herriaren aztarna bakarra dago, kanpoaldean egoteagatik meatzaritza ustiapenetik libratu zena, hiltegi zaharra, eta hor, 2002an, Euskal Herriko Meatzaritzaren Museoa eratu zen. Erakunde hori meatzari ohien bultzadagatik sortu zen, meategiak itxi ondoren ondare industriala berreskuratzeari ekin baitzioten. Bere barnean, meatzaritzaren diskurtso historikoa eta Estatuko meatzaritza material bilduma osoena daude. Bisita osatzeko, Ebakitzearen gainean eraikitako terraza irtenetik goza daitekeen ikuspegi ikusgarria ikus daiteke, bai eta Ekoetxea Meatzaldea izeneko ingurumen-interpretazioko zentro berria ere. 2019an inauguratu zen ekipamendu hori, eta Bizkaiko Meatzaldeko ingurumen- eta paisaia- balioak bildu eta erakusten ditu.

Partekatu