INDURAIN DONOSTIATIK IRUÑARA HEGAN

Miguel Indurain 55 kilometro orduko abiaduran Kontxako badia inguratzen, maillot horia jantzita, erlojupeko bizikletari egokituta. Amestutako irudia zen, Tourrak euskal zaleei ekar ziezaiekeen oparirik onena: bere idoloa Alderdi Ederreko irteerako arrapalatik ateratzen Frantziako Itzuliko bigarren garaipenaren bila. Indurainek hegan atera zen, barrualderantz abiatu zen, etorbide luze bat zeharkatu, biratu, etorbide beretik itzuli, berriro Kontxa misil bat bezala zeharkatu eta Donostiako erdialdea gurutzatu zuen, milaka zaleren orroen artean lorratz hori bat utziz. 1992ko Tourreko zortzi kilometroko aitzin-etapa hartan, Indurain izan zen helmuga zeharkatu zuen azken txirrindularia eta denborarik onena egin zuena: 9’22”, batez beste 51,246 kilometro orduko abiaduran. 

            Hasperen baten irabazi zien Zülle, Marie edo Nijdam bezalako adituei. Bere aurkari arriskutsuenei lehen kolpe morala eman zien: Bugnok 12” galdu zituen; Lemondek eta Breukinkek, 14”; Chiapuccik, 30”... Podiumean, jendetzaren txaloen artean, Indurainek horiz distiratzen zuen, piramide baten goialdean goratutako eguzki jainkosa baten antzera. Onena da berak ez zituela inoiz oso serio hartzen gure mirespenak. Nazioarteko kazetariek Miguelón, el Extraterrestre, el Gigante Navarro, Le Roi Miguel, Big Mig bezalako ezizenak eskaintzen zizkioten bitartean, bere harrotasun adierazpen gorena esaldi honetara mugatzen zen:

- Hortxe egon gara.

Piramidea

            Piramidearen oinarria 80ko hamarkadan  eraiki zen. Telebistak 1983ko Espainiako Vuelta zuzenean eman zuen lehen aldiz, Marino Lejarreta, Julián Gorospe eta Alberto Fernández gazteen edizio mitikoa, mila estualdi igaro eta Avilako mendilerrotik egindako ihesaldi luzearen ondoren irabazi zuen Bernard Hinault ahalguztidunaren bizarretara igoz.

            Urte horretan bertan, Reynolds talde nafarra hasiberrien koadrila bezala aurkeztu zen Tourrean eta ia aldaba jo zuen: Arroyok Puy de Dôme tontorreko kronoigoera irabazi zuen eta bigarren amaitu zuen Pariseko podiumean, Delgadok erakustaldiak eskaini zituen mendian eta maillot horia janzteko zorian egon zen sekulako ahulaldia izan zuen arte. Konplexurik gabeko talde honetan egin zuen debuta Indurainek, 1985ean. Bigarren geratu zen Espainiako Vueltako aitzin-etapan, eta bi egun geroago jantzi zuen maillot horia: 20 urterekin, Vueltako historiako lider gazteena izan zen. Nafarra eklosio-une batean agertu zen.

            Txirrindulari belaunaldi berriaren balentriek eta telebistako emanaldiek babesle asko erakarri zituzten. Euskal Autonomia Erkidegoan taldeak ugaritu egin ziren, aurrekontuak handitu, baliabideak hobetu. Fagor eta Kas bezalako eskuadrak asmo handiko proiektuekin itzuli ziren tropelera; beste batzuk sortu ziren, hala nola Orbea, BH edo Zahor; Reynolds Irurtzunen sortu zen eta horiz iritsi zen lehen aldiz Parisera Delgadorekin 1988an. Beheko mailetan inoiz baino neska-mutil gehiago ari ziren lehian, egutegi profesionala lasterketaz beteta zegoen (Euskal Herriko Itzulia, Euskal Bizikleta, Donostiako Klasikoa, Urkiolako Igoera, Getxoko Zirkuitua, Ordiziako Klasikoa, Zornotzako Udaberriko Klasikoa, Lizarrako Sari Nagusia…) eta zaleak bai bertako lasterketak ikusteko, bai Pirinioetan Tourra iritsi zain kanpin denda ipintzeko pilatzen ziren.

            Oinarri zabal horretatik hazten joan ziren, piramidearen goiko maila bezala, nazioarteko lehen mailako txirrindulariak. 80ko hamarkadako euskal txirrindulari nagusiek Tourrean bere etapa lortu zuten: Pello Ruiz Cabestanyren (Orbea) garaipen larria tropelak orpoz orpo zapalduta 1986an; Julian Gorosperen (Reynolds) ihesaldi luzea lau mendatetan zehar urte berean; Fede Etxaberen garaipen bikaina Alpe d 'Huezen 1987an, bidean hogei iheskide atzean utzi ondoren; Lejarretaren eraso garailea Causse Noirreko igoeran 1990ean… Egun horretan bigarrena Miguel Indurain izan zen hain zuzen ere, aurreko urtean Pirinioetako etapa bat irabazi zuen Cauteretsen eta laster beste bat lortuko zuen Luz Ardidenen. Atarrabiakoa erlojuaren kontrako probetan espezialista baino ez bazen ere, bere garaipenak goi mailako mendietan bere garaiko etorreraren iragarpen gero eta ahaltsuagoak ziren.

            1991ko uztailaren 19an, Greg Lemondek Tourmaleten erdibidean eraso zuen. Indurainek, hotz eta konstante, erritmo bizia ezarri zuen faboritoen talde txikian eta kilometroz kilometro mantendu zuen, Tourra hiru aldiz irabazi zuen estatubatuarra harrapatu zuen arte. Azken bihurgunean, Lemondek metro batzuk galdu zituen. Ez zirudien larria, mendatea amaitzen ari zirelako eta berehala berreskuratu ahal izango zuelako desabantaila, baina une horretan Indurainek 1985az geroztik Tourrean pilatutako esperientzia guztia gauzatu zen. Bazekien leher eginda zegoen txirrindulari bat erreflexurik gabeko txirrindularia dela, beraz plater handia sartu, zela gainean jarri eta maldan behera esprintean abiatu zen, laurogei, laurogeita hamar, ehun kilometro orduko abiaduran, zuzenguneetan hegan eginez eta bihurguneak milimetrora marraztuz. Indurainek bazekien mailaz kanpoko mendate bat pazientziaz eskalatzen, bazekien itxaroten eta behatzen, bazekien arerio baten barruan zer edo zer hausten zen une zehatza ezagutzen, bazekien nola eraman aurkari hori sufrimenduaren mugaraino, ondoren errematatzeko. Tourmaleteko bihurguneak buruz ezagutzen zituen. Bakarrik geratu zen eta bere lehen Tourraren bila abiatu zen. Jaitsieraren amaieran, José Miguel Echávarri zuzendariak Chiapucciri itxaroteko agindu zion, harengandik gertu baitzetorren, eta elkarrekin egin zuten etaparen gainerakoa Aspin eta Val Louroneko azken igoeran zehar. Jarraitzaileekiko aldea handitu zuten: Bugno minutu eta erdira iritsi zen, Fignon hiru minutura, Mottet laura, Lemond zazpira, Delgado hamalaura… Helmugatik berrehun metrora, Indurainek besoarekin keinu bat egin zion Chiapucciri pasatzeko adierazteko. Italiarrak etapa nagusia irabazi zuen eta nafarrak maillot horia jantzi zuen Parisera arte.

            Horrela aurkeztu zen Donostian, 1992ko Tourreko irteeran, piramidearen goialdean horiz jantzita.

            - Ez naiz inor baino gehiago - esan zuen aitzin-etapa irabazi eta lidergoa berritu ondoren - Baina orain ni aurretik noa eta besteek eraso egin beharko didate.

            Berehala eraso zioten.

Zülleren zapatila

             Manolo Saiz, ONCEko zuzendaria, bezperako frustrazioa hausnartzen ari zen oraindik. Bere hiru txirrindulari indartsuenen bajekin etorri zen Tourrera: Laurent Jalabert, Melchor Mauri eta Marino Lejarreta, Zornotzako Klasikoan, bere etxe ondoan, eroriko larri bat izan zuena. Saizek uste zuen Zülle gaztearen garaipenak Donostiako aitzin-etapan eta horren ondoriozko maillot horiak Tourra salba zezaketela ONCE taldearentzat, baina suitzarra bi segundora geratu zen.

            - Aitzin-etapak asko zaintzen genituen, haizea eta tenperatura aztertzen genituen gure txirrindularien irteera ordutegia eta gurpil egokienak aukeratzeko, Etxeondok buzo aerodinamiko bereziak prestatzen zizkigun… gero Indurain iristen zen eta pare bat segundogatik irabazten zigun - dio Saizek, irribarre erdi batez.

            Saizek asko lantzen zuen estrategia, edozein aukera aprobetxatzen zuen ezustekoa emateko. 1992ko Tourreko lehen etaparen hasieran, Orioko gaina igotzen zen, kilometro eta erdiko igoera, eta Zarautzera jaisten zen. Han, tarteko helmuga bat zegoen, segundo batzuetako gainsariarekin eta maillot berderako puntuekin. Etapa hasi aurretik, Saizek Mario Cipollinirekin hitz egin zuen.

            - Cipollini esprinterren kapoa zen, bere taldea zen iheslariekin bat egiten saiatzeko tira egiten zuena edo egiten ez zuena. Esan nion: “Begira, Mario, Züllek eraso egingo du Orioko malda honetan Zarautzen gainsaria hartzeko. Bere bila ez jotzeko eskatzen dizut. Eta beste mesede bat ere eskatzen dizut: ez dut uste Indurain bigarren postuko gainsaria lortzeko esprintean sartuko denik, baina bigarren pasatzeko aukera baduzu, badaezpada…”.

             Züllek sei segundo batu zituen, lider birtual jarri zen... eta etapa erdian atzean gelditu zen.

- Zapatila batek arazoak eman zizkion - dio Saizek - Atzean gelditu zen, ez geneukan ordezko beste oinetakorik, azkenean Xabier Aldanondo taldekideak eman behar izan zion bat, eta tropelaren atzetik joan behar izan genuen Jaizkibelera iritsi aurretik. Igoeran faboritoen arteko borroka izan zen, Zülle geratu egin zen, berriro atzetik joan ginen lasterketa buruan sartzeko, gero minutu bateko abantaila zeramaten hiru iheslarirekin bat egiteko… a ze kalbario.

            Jaizkibelen Chiocciolik jo zuen erasoa eta zortzi txirrindularik bakarrik jarraitu zioten: Chiapucci, Bugno, Indurain, Breukink, Hampsten, Leblanc, Roche eta Lelli. Lemond, Fignon, Mottet eta Delgado, 80ko hamarkadako jaun eta jabeak, ez zeuden. Belaunaldien arteko erreleboa nabaria zen. Azkenean denak berriz elkartu ziren, Dominique Arnouldek irabazi zuen azken orduko eraso batekin Zurriolako helmugan eta Züllek maillot horia lortu zuen.

Murguialdayren abentura

            90eko hamarkadako beste izar hasiberri batek erasoa jo zuen hurrengo etaparen hasieran, Donostia-Pau luze-luzean. 22 urteko mutil frantses bat zen, Tourreko irteera baino lau egun lehenago baja bat betetzeko errekrutatua, Richard Virenque zuen izena. Aritxulegiko igoeran ihes egin zuen, helmugatik 230 kilometrora. Baztanera bidean, beste bi txirrindulari elkartu zitzaizkion: Dante Rezze taldekidea eta Javier Murguialday arabarra. Izpegi igo eta 22 minutuko aldearekin pasa ziren Baigorritik. Marie-Blanque gogorraren ondoren, Rezze atzean utzita, Virenque eta Murguialday akordio batera ritsi ziren: lidertza frantziarrarentzat, garaipena arabarrarentzat, Tourreko etapak euskal lurretan irabazten zituzten euskal txirrindularien tradizioari jarraiki, Nazabal bezala Gasteizen eta Lasa bezala Miarritzen.

            Indurainek erasora jo zuen Marie-Blanquen Chiapucci, Bugno eta Mottet txirrindulariekin, Pauen segundo batzuk irabazi zituen beste faboritoekiko eta hiru euskal etapa haietatik, bere bost Tourrak jarraian irabaztera pasatu zen. Egun batzuk geroago, bost urtez pitzadurarik gabe menderatu zuen espezialitateko erakustaldirik izugarriena eskaini zuen. 65 kilometroko Luxenburgoko erlojupekoan, alde estratosferikoak atera zizkien aurkariei: 3’41” sartu zizkion Bugnori (urte hartan Giroari uko egin zion Tourrari aurre egiteko, eta kolpe horren ondoren ez zuen berriro bururik altxatu. “Tropelean 179 txirrindulari gara eta estralurtar bat”, adierazi zuen egun hartan); lau minutu baino gehiago Lemond, Roche eta Zülleri; bost minutu Delgadori; bost eta erdi Chiapucciri. Indurainek hiru txirrindulariri itzuli bana kendu zien ibilbidean zehar. Horietako azkena Fignon, sei minutu lehenago irten zena. Sinestezin esan zuen: “misil batek aurreratu dit”.

            Tour hartan, Indurainek mendiko erasorik ikaragarrienari ere eutsi zion, bost urtean kolokan jarri zuen bakarra. Chiapuccik berrehun kilometro eta bost mendate aurretik zituela ihes egin zuen Alpeetan, eta Sestriereseko helmugara jota iritsi zen, bere eginkariak gainean egin ondoren, muki eta adurra dariola, eta hotelean tantaz tantakoa jarri behar izan zioten bere onera etor zedin. Baina Indurain ordu luzez bere indarraren ertzean pedalei eragitera behartu zuen, eta makalaldi arriskutsua eragin zion. Nafarrak leher egin zuen, eta 1'45 bakarrik galdu bazuen, ahulaldia azken bi kilometroetan etorri zitzaiolako izan zen. Erreserbak lehentxeago agortu izan balitzaizkio, Chiapucci Deabruak Tourreko historia aldatuko zukeen.

            - Zure egundoko presentziarik gabe, badakit nik ez nukeela inoiz nire mailarik onena lortuko”, idatzi zion Chiapuccik Induraini bere agur-gutunean, 1997an. “Nire ihesaldi handiengatik miretsi ninduten, baina zuk behartu ez baninduzu ez nituzkeen inoiz egingo. Zu ezegonkortzeko aukera txiki bat izateko, ez zegoen mila metodo: oso urrunetik eraso behar zitzaizun. Horregatik egin nuen, eta atsegin hartu nion korrika egiteko modu horri. Horrela irabazi nuen zaleen bihotza, zuri esker, nire aurkariari esker, nire aurkari onenari esker”.

            Indurainek 93, 94 eta 95eko Tourrak ere menderatu zituen formula berarekin. Garai hartako erlojupeko luzeetan suntsitzen zituen bere aurkariak, eskalatzaile onenekin igotzen zituen mendiak, batzuetan haiek baino azkarrago, eta etapa garaipenak lehiatzeari uko egiten zion, aurkariak kontsolazio sari horiekin konforme gera zitezen. Norbaitek formula hondatu nahi zionean, hala nola ONCEk bere erasoekin eta Zülleren ihesaldi luzeekin 95ean, Indurainek ere sorpresekin erantzuten zuen: tropeletik abiatu zen Liejako aldapetan, arerio guztiak indargabetu zituen, minutu bat atera zien eta, batez ere, adorerik gabe utzi zituen. Hurrengo egunean aldeak handitu zituen erlojupeko batean espezialista onenak gaindituz (Riis, Berzin, Rominger...); eta hurrengoan eskalatzaile onenak birrindu zituen (Pantani, Virenque, Tonkov, Chiapucci…) La Plagneko igoeran. Mendera bidean ONCEren eraso kolektibo ikusgarria gainditu ondoren, aurkarien gurpilak zaintzen aritu zen eta etapak beraien artean banatzen utzi zien. Bakea guztiontzat, bost Tour Indurainentzat.

 Agurra Iruñean

            1996ko lehen erdian, nafarrak Alentejoko Itzulia, Asturiasko Itzulia, Euskal Bizikleta eta Dauphiné Libéré irabazi zituen, eta, itxuraz ezinezkoa zena lortzeko moduan iritsi zen: Tourreko seigarren garaipena, txirrindularitzako Grial Santua, bost aldiz Tourra irabazi zuten guztiak gainditu ezin izan zutena (Anquetil, Merckx, Hinault). Loriarako bide hori, gainera, etxeko ate beretik igarotzen zen. Tourrak mendiko azken etapa prestatu zuen, Iruñean amaituko zena. Eta tranpa krudela bihurtu zen.

            Indurain garaituta iritsi zen jardunaldi horretara. Alpeetan lur jota gelditu zen, jardunaldi hotz, euritsu eta bat-batean bero batean, deshidratatuta, ahulduta, Les Arcs mendateko lau kilometrotan lau minutu galduta. Erlojupekoetan eta mendietan buelta ematen saiatu zen, baina ez zen egun txar bat besterik izan: lau, sei, zortzi txirrindulari zituen aurretik beti. Argelès-Gazost eta Iruña arteko etapa 262 kilometroko etapa ikaragarria zen, lehen zatian lau mendate izugarri (Aubisque, Marie-Blanque, Soudet eta Larrau), Indurain birrindu zuten lau tonto, eta, ondoren, ehun kilometroko gurutze-bide bat Nafarroako Pirinioetako haranetan barrena. Larraun atzean gelditu zen, Iruñean zortzi minutu galdu zituen.

            Omenaldiak omenaldi izaten jarraitu zuen. Ez seigarren Tourreko irabazleari, baina bai bere xumetasunagatik eta dotoretasunagatik jendearen begikotasuna eta baita bost garaipen ere lortu zituen txirrindulariari. Indurainek Nafarroa erdia zeharkatu zuen hunkituta txalotzen zuten ikusleen artean. Atarrabiatik, bere herritik, igarotzean, bere gurasoak eta emaztea, Miguel semea besoetan zeramala, irribarretsu agurtzeko biratu zen. Eta Iruñean podiumera igotzeko eskatu zioten. Bjarne Riis maillot horiak lore sorta bat eman zion eta besoa airean jarri zion, Indurainek estutasun pixka batekin agurtu zuen, loreak jendeari jaurti eta berehala alde egin zuen.

Egilea: Ander Izagirre