LOROÑO MAKURTU EGITEN DA GAILURRERA IRISTEKO

Jesus Loroñok txilinaren hotsa entzun zuen eta treneko hesia jaisten ikusi zuen. Tropeletik ihes egin, azken unean hesiaren azpian makurtu eta Aubisqueko lehen aldapetarantz jarraitu zuen. Aurretik hiru txirrindulari zituen: Drei, Huber eta Darrigade, hiru minutuko aldearekin. Atzetik, tropelak trena igaro arte itxaron behar izan zuen.

Hesia zorte handia izan zen Loroñorentzat, baina baita bere ezinegonaren ordaina ere: tropelaren buruan zihoan, edozein mugimenduren aurrean erne, Aubisquen erasora jotzeko prest, bere eguna zela sinetsita baitzegoen.

Bere eguna (1953ko uztailaren 13a, Pau-Cauterets etapa) nazioarteko anonimotasunetik irteteko.

Oso ona izango da euskal menditxoetan, esaten zuten Loroñogatik, Arantzazuko igoera eta Arrateko igoera irabaziko zituen, baita Asturiasko Narancokoa ere, baina Larrabetzuko bere baserritik atera eta uzkurtu egiten da. Duela urte batzuk hamargarren egin zuen Espainiako Vueltan, bai, baina bere parte hartzea eskasa izan zen eta lehenengoarengandik ordubetera geratu zen. 1953an, Mariano Cañardo Espainiako selekzionatzaileak Italiako Girora eramango zuela iragarri zionean, Loroñok ez zuela nahi erantzun zion. Nora joango zen ba mendi ikaragarri haiekin, hain justu Stelvio igotzen zen lehen aldian, txirrindulari handi haiekin, Coppi, Bartali, Koblet: inora. Cañardok mehatxu egin zion ez zuela berriro nazioarteko proba baterako deituko, eta Loroñok duintasunez burutu zuen Giroa, 43. postuan amaitu zuen, baina bere izena ez zen inongo kronikatan agertu. Gutxienez Frantziako Tourrean debuta egiteko postu bat irabazi zuen. Loroño ez zen umegorria, 27 urte zituen jada. Eta Cañardo selekzionatzaileak argi utzi zion bere eginkizuna: Espainiako taldeak lau lider izango zituen, Gelabert, Masip, Serra eta Trobat, eta sei laguntzaile, liderrek gurpila zulatuz gero bereak eman beharko lizkiekeenak, iturrietan haientzat ura hartzera gelditu beharko luketeenak eta liderrak atzean geratuz gero haiei itxaron beharko lieketeenak. Loroñok indartsu ikusten zuen bere burua, eta mendiko etapa batzuetarako askatasuna eskatu zuen. “Ezta pentsatu ere”, esan zion Cañardok, “zu laguntza ematera etorri zara Tourrera”.

Loroñok laguntzaile lanak egin zituen lehen bederatzi etapetan eta sailkapen nagusiko azken-aurreko postuan iritsi zen Pirinioetara. Bere sakrifizioek ere ez zuten askotarako balio izan, talde espainiarreko liderrek atzerapen handia metatu zuten, beraz, Pauko irteeran argi eta garbi zeukan bere txanda iritsi zitzaiola: etapa laburra, 103 kilometro eskasekoa, Aubisqueko igoerarekin, Soulorreko lepoarekin eta Cauteretseko gainarekin, berarentzat aproposa. Horregatik zihoan lasterketaren buruan pedalei eragiten lehen kilometroetan, eta horregatik ikusi zuen trenaren hesia jaisten, horregatik atera zen ziztu bizian, hesia azpitik pasatu eta tropela bertan behera uzteko.

Loroñok pikarokeriei esker tartea ireki zuen, baina egun hartan hegan egiten zuen. Aubisqueko argazkiek aurreko gurpilean iraulita erakusten dute, agresibitate eta sufrimendu imintzio batekin, izugarrizko masailezurra, sudurra branka gisa, txapela okertuta, tubularrak bizkarrean bilduta, mokaduren bat bularreko poltsikoetatik ateratzen, eta eskulekuan kortxozko tapoidun bi botilatxo metaliko. Txirrindulari garaia zen, legarrezko aldapetan gora jauzika igotzen ziren arkakusoak bezalako eskalatzaileen tradizioaren aurka. Loroñok indartsu eskalatzen zuen, garapena mugitzen zuen. Berehala gainditu zituen iheslariak. Eaux-Bonnesetik pasatzean, aldapa gogorrenak hasten diren lekuan, bi minutu eta erdi ateratzen zizkion tropelari. Han, Giroa eta Tourra irabazi zituen eta Parisen berriro horiz janzteko hautagai nagusia zen Hugo Koblet suitzarrak aurkariak aztoratu zituen amorruz jo zuen erasoa. “Suziri bat balitz bezala irten zen, harrituta geratu ginen”, esan zuen Gino Bartali italiarrak, “eraso suizida bat izan zen”. Hasieran, Kobletek abantaila pixka bat kendu zion Loroñori, baina ezin izan zion erritmoari eutsi. Euskaldunak lehen postuan zeharkatu zuen Aubisque, Klobeti bost minutu eta erdi ateraz eta faboritoen talde txiki bati, sei minutu. Koblet, Soulorren nekeak ahitua, bere aurkariek atzean utzita, maldan behera abiatu zen distantzia berreskuratzeko. Bihurgune batean irrist egin, aska baten kontra jo eta amildegi batetik behera erori zen. Ospitalera eraman zuten burua momia batena bezala bendatuta zuela.

Loroñok abantailari eutsi zion bailaran eta Cauteretseko igoera leunean, atzetik zuen izar konstelazioaren aurrean: Robic, Astrua, Bobet, Bartali… Sei minutuko abantailarekin irabazi zuen. Cañardok helmugan besarkatu egin  zuen: “Salbatu gaituzu, Jesus”. Eta egunkari frantsesek Loroñori buruz hitz egin zuten, Aubisqueko ezustekoari buruz. Baina bera ez zen konformatu: hurrengo etapan Tourmalet, Aspin eta Peyresourde zeharkatu zituen lehenengoen artean, mendiko sarian puntuak lortzeko. Sailkapen horretako erregea Jean Robic zen, eskalatzaile bretoi ñimiñoa, Tourmaletetik buruan pasatzean berunez betetako bidoi bat hartu zuena, bere aurkari handienak bezain azkar jaisteko. Eta jaitsi zen, hain azkar jaitsi zen, bi aldiz erori zela, ezin zuelako hain bizikleta astuna kontrolatu. Hala ere, hurrengo bi mendateak ere buruan igo zituen, Luchonen etapa irabazi zuen eta lider jarri zen. Baina egun pare bat geroago, berriro erori zen jaitsiera batean, 38 minutu galdu zituen eta, azkenean, lasterketa utzi behar izan zuen, kolpeen ondorioz gorputza txikituta. 1947ko Tourra irabazi zuen Robicek, Kenbeo kenmaro, “hil ala bizi” inskripzio bretainiarra zeukan eraztun bat zeraman. Bere ibilbidean zehar, ezkerreko eskumuturra, bi eskuak, sudurra, ezkerreko lepauztaia, eskuineko omoplatoa eta femurra hautsi zituen; bekain bat ireki eta lau ornoren desplazamendua jasan zuen, garezurra birritan zatitu zuen eta altzairuzko xafla batekin sendotu zioten. Horregatik lehiatzen zen beti larruzko babes-txano batekin. Robic trompe-la-mort zen, heriotza-engainatzailea.

Robicek mendietako tronua hutsik utzi zuenean, Loroño hura lortzeko lehiatu zen. Alpeetako etapa nagusian, Louison Bobetek laurogei kilometroko zamalkadari ekin zion bere hiru Tourretako lehena irabazteko, eta berarekin zamalkatzera ausartu zen bakarra Loroño izan zen. Col de Varsen erritmoari eutsi zion, jaitsieran atzera egin zuen, baina oraindik hirugarren izan zen Izoarden eta mendiko lehen euskal errege izateko beharrezko puntuak batu zituen. Baserri ondoko igoeratxoetako eskalatzailea Pirinioetan eta Alpeetan ospea hartu zuen munduko txirrindulari onenen aurrean.

Loroñoren heldutasuna, euskal zaleen lehen idolo handia, Federico Martín Bahamontesen eklosioarekin batera etorri zen. Toledokoak mendiko saria irabazi zuen hurrengo Tourrean, 1954an, eta ordutik aurrera biek aldarrikatu zuten Espainiako selekzioaren kapitaintza itzuli handietan. Aparteko norgehiagoka izan zen. 1956ko Espainiako Vueltan, Loroñok erasoa jo zuen Gasteiztik Bilborako azken etapan, Conterno italiarrak zeramatzan 43 segundo eskasak gainditzeko. Minutu eta erdiko aldearekin igaro zen Sollubeko gainetik, Vueltako azken garaipena laztanduz, baina jaitsieran gurpila zulatu eta Bilbotik hurbil harrapatu zuten. Ondoren, Conterno Belgikako txirrindulari batzuekin elkartu zela kontatu zioten, igoeran bultza zezaten. Hori kanporatzeko arrazoia zen, baina epaileek 30 segundoko zigorra besterik ez zioten ezarri italiarrari: Loroño maillot horitik 13 segundora geratu zen. Eta sutan jarri zen prentsak eskandaluzko argazki bat erakutsi zuenean: Conterno Bahamontesi helduta ari zen pedalei eragiten, eta honek bere indar guztiekin atoian eramaten zuen Loroñok, selekzioko kide eta arerio gogorrak, Vuelta irabaz ez zezan.

Loroñok mendekua hartu zuen hurrengo urtean, 1957ko Vuelta irabazi zuenean, Bahamontesen aurretik. Tourrean ere bosgarren amaitu zuen, toledoarra bere izutze entzutetsuenetako batean erretiratzen zen bitartean. Zortzigarren etapan, Loroño ihesaldi handi batean sartu zen eta 18 minutuko aldearekin helmugaratu zen. Hurrengo egunean, Bahamontesek besoan, Luis Puig selekzionatzaileak jarritako kaltzio injekzio batengatik min zuela argudiatu zuen, eta bizikletatik jaitsi eta Tourra ikusten zuten bitartean belarretan piknik-a egiten ari ziren familia batzuen artean etzan zela. Morales eta Ferraz taldekideak jarraitzeko konbentzitzen saiatu ziren, baina Bahamontesek ez zuen nahi. Ezetz eta ezetz. Emaztea aipatu zioten: “Egizu Ferminagatik, Fede”. “Ezetz”. “Egizu Espainiagatik”. “Ezetz”. “Egizu Francogatik!”. “Ezetz!”. Bahamontes erratz autora igo eta etxera itzuli zen, kide, zuzendari eta kazetarien kritika uholde baten erdian.

Baina Bahamontes ez zen nolanahikoa. 1958an Loroñoren Vueltan (toledoarra seigarren izan zen eta mendia irabazi zuen, bizkaitarra zortzigarren izan zen eta etapa bat irabazi zuen) eta Giroan (toledoarrak etapa bat irabazi zuen eta hamazazpigarren amaitu zuen, bizkaitarrak zazpigarren) elkar ikusi zuten. Tourrerako, Dalmacio Langarica selekzionatzaileak, bizkaitarra bera ere, Loroño etxean utzi zuen eta Bahamontes eraman zuen lider: bi etapa eta mendiko saria irabazi zituen. Beraz, 1959ko Tourrean Langaricak argi zuen: oraingoan Loroño eramango zuen, bai, baina Bahamontesen laguntzaile gisa. Loroñok mendiko lehen etapetan askatasuna eskatu zuen, bietatik indartsuena nor zen ikusi arte, baina Langaricak ahazteko esan zion. “Orduan ez dut joan nahi”. “Orduan ez zara joango”.  

Euskal zaleek haserre erantzun zuten Langaricaren aurka. Kritika publikoak egin zizkioten egunkarietan eta gutun anonimoak zuzendu mehatxuekin, Bilboko bizikleta dendako erakusleihoa apurtu zioten, eta emaztea kalean iraindu zuten. Gertaerek arrazoia eman zioten: Bahamontesek 1959ko Tourra irabazi zuen.

Loroñok, 33 urterekin, trantze txar hura iruntzi behar izan zuen. Ez zuen berriro distirarik izan, baina Aubisquen izan zuen adoreak Tourrean euskal txirrindulari batenganako zaleen lehen sua piztu zuen.

Egilea: Ander Izagirre