Eusko Legebiltzarra 2016. Galderak eta erantzunak. Braille botoa
Galderak eta erantzunak
Braille botoa
- Nola bozka dezakete ikusmen-ezgaitasuna duten pertsonek?
- Zer eskakizun bete behar dituzte Braillez botoa eman nahi duten pertsonek?
- Zer egin behar dute Braillez botoa emateko eskakizunak betetzen dituzten pertsonek?
- Zer informazio eskatzen zaio Braillez botoa eman nahi duen pertsonari?
- Nola jakinaraziko zaio interesdunari zer hautagaitzari eman diezaiokeen bere botoa?
- Bozketa-egunean hauteskunde-mahaira doanean zer agiri jasoko ditu Braillez bozkatu ahal izateko?
- Non balia ditzaket agiri horiek konfidentzialtasun-berme guztiekin Braillez bozkatzeko?
- Nola bozkatzen da prozedura horren bidez?
- Prozedura horren bidez bozkatu ondoren zer egin behar du?
Nola bozka dezakete ikusmen-ezgaitasuna duten pertsonek?
Bi eratara eman dezakete botoa:
- Posta bidez (ikus “Irisgarritasuna” atala).
- Pertsonalki, hauteskunde-mahaira konfiantzazko pertsona batekin joanez, hark boto-txartela aukeratu eta gutun-azalean sar dezan; edo Braille botoaren bidez bozkatuz, aldez aurretik Eusko Jaurlaritzaren Segurtasun Sailari eskaera eginda.
Zer eskakizun bete behar dituzte Braillez botoa eman nahi duten pertsonek?
% 33 baino gehiagoko ikusmen-ezgaitasuna duten pertsonek bakarrik eman dezakete botoa prozedura horren bidez, edo Espainiako ONCE (Espainiako Itsuen Elkarte Nazionala) elkarteko bazkide direnek, idatzi eta irakurtzeko Braille sistema ezagutzen badute, beti ere.
Zer egin behar dute Braillez botoa emateko eskakizunak betetzen dituzten pertsonek?
Deitu 012 telefonora (Zuzenean) eta eskatu boto mota hori. Horretarako epea abuztuaren 2tik 30era izango da.
Zer informazio eskatzen zaio Braillez botoa eman nahi duen pertsonari?
Botoa prozedura horren bidez emateko interesa adierazteko telefono horretara deitzen duenean, honako hau adierazi beharko du: bere izen-abizenak, helbidea, NANa, harremanetarako telefono-zenbakia, Braille sistema ezagutzen duela eta aitortu zaion ikusmen-ezgaitasunaren maila edo, azken hori ez badu, ONCE elkarteko bazkide izatea.
Nola jakinaraziko zaio interesdunari zer hautagaitzari eman diezaiokeen bere botoa?
Segurtasun Saileko webgune honetan kontsultatu ahal izango ditu hautagaitzen eta hautagaien zerrendak, “Aldarrikatutako hautagaitzak” izeneko atalean. Atal hori formatu irisgarrian sortu da eta informazio hori kontsultatzeko prest egongo da bozketaren egunera arte. Horrez gain, informazioa eskatu ahal izango du doako telefonoan (Jaurlaritzaren erakunde-kanpainan eta webgune honetako “Nola bozkatzen da?” atalean jakinarazitakoa).
Bozketa-egunean hauteskunde-mahaira doanean zer agiri jasoko ditu Braillez bozkatu ahal izateko?
Hauteskunde-mahaiak agiri hauek emango dizkio:
- Azalpen-jarraibideak Braille sisteman
- Bozkatzeko gutun-azala
- Hautagaitza bakoitzeko gutun-azal bat; horiek, kanpoaldean, tintaz eta Braillez adierazita edukiko dute barruko hautagaitzaren izena. Gutun-azal bakoitzaren barruan bozkatzeko boto-txartela egongo da, baina azken hori ez da Braille sistemaz idatzita egongo.
Non balia ditzaket agiri horiek konfidentzialtasun-berme guztiekin Braillez bozkatzeko?
Hauteslekuan toki irisgarri eta egoki bat egon beharko da hautesleak agiri horiek guztiak pribatutasunez erabili ahal izateko; toki hori hauteskunde-mahaitik ahal bezain gertuen egongo da, gainera.
Nola bozkatzen da prozedura horren bidez?
Hautesleak boto-papera duen gutun-azalaren kanpoaldean irakurriko du bozkatu nahi duen hautagaitza. Ondoren boto-papera atera, bozkatzeko gutun-azalean sartu eta hauteskunde-mahaira joko du, hautestontzian sartzeko, mahaiak erroldan egiaztatu ondoren.
Prozedura horren bidez bozkatu ondoren zer egin behar du?
Boto-emaileak erabili ez dituen boto-txartel guztiak jaso beharko ditu, ahaztu gabe, emandako botoaren sekretutasuna ziurtatzeko.
Nabarmenduak
- Eusko Legebiltzarrerako lehen hauteskundeetan, 1980an, hautesbarruti bakoitzean 20 legebiltzarkide aukeratu behar ziren, hau da, Euskadin guztira 60. Hurrengo hauteskunde guztietan, aldiz, kopurua 25ekoa izan zen, aldatu gabe, hau da, Euskadin guztira 75.
- Euskadiko Autonomia Estatutua 1979an onartu zenetik, Eusko Legebiltzarrerako 11 hauteskunde egin dira guztira, urte hauetan: 1980, 1983, 1986, 1990, 1994, 1998, 2001, 2005, 2009, 2012 eta 2016an.
- Bozketa-egunean hauteskunde-mahaietako titular edota ordezko izendatutako kideak ez badaude, dagokion agintaritzak aginduko du mahaia dagoen lokalean dauden hautesleak hauteskunde-mahaietako kide izan daitezela.
- Legediaren arabera, 2016ko hauteskunde autonomikoetarako indarrean egongo den hautesle-errolda 2016-ekainaren-01eko datan dagoena izango da, hau da, hauteskunde-deialdia egin baino bi hilabete lehenagokoa.
- 2016ko Eusko Legebiltzarrerako hauteskundeetarako indarrean dagoen hautesle-erroldaren arabera, hautesle gutxien dituzten udalerriak hauek dira: Araban Añana, 138 erroldatu dituena; Bizkaian: Arakaldo, 114 erroldatu dituena eta Gipuzkoan: Orexa, 88 errodatu dituena.
- Estatuko Gobernuak deitutako hauteskundeetan hautesbarruti probintzialetan probintziako hauteskunde-batzordeak aritzen dira eta Eusko Legebiltzarrerako hauteskundeetan horien izena lurralde historikoko hauteskunde-batzordea da.
- Eusko Legebiltzarrerako hauteskundeetan, hiru lurralde historikoko hauteskunde-batzordeek probintziako hauteskunde-batzordeen eskumen berberak izaten dituzte eta osatzeko modua ere bera da, salbuespen batekin: lurralde historikoko hauteskunde-batzorde bakoitzean Euskal Autonomia Erkidegoko Administrazioak kide bat izendatzen du hitz egiteko eskubidearekin, baina boto emateko eskubiderik gabe.
- Hauteskunde autonomikoetan artekari izan ahal izateko, hauteslea ere izan beharra ez da legezko baldintza izan Eusko Legebiltzarrerako lau hauteskundetan (2005, 2009, 2012 eta 2016 urteetakoetan). Horien aurreko hauteskunde autonomikoetan legez ezartzen zen artekari izan ahal izateko Euskadin hauteslea ere izan behar zela.
- Krisi ekonomikoa dela eta, 2016ko hauteskunde autonomikoetan gutxienez eserleku bat lortzen duten hautagai-zerrendei ematen zaizkien hauteskundeetarako diru-laguntzen zenbatekoa izoztuta geratuko da, hala ezartzen duelako 2015eko abenduaren 23an onartu zen Eusko Legebiltzarrerako hauteskundeei buruzko legearen azken aldaketak.
- 2016ko Eusko Legebiltzarrerako hauteskundeetarako kanpainan berrikuntza esanguratsu bat dago; izan ere, legeak agintzen duenaren arabera, EITBn gutxienez eztabaida bat eta elkarrizketa bat egin behar dira, hizkuntza ofizialetako bakoitzean (euskaraz eta gaztelaniaz) aurreko Eusko Legebiltzarrean ordezkaritza lortu zuten antolakunde politiko guztietako hautagaiekin.
- 2016ko hauteskunde autonomikoetara aurkezten diren alderdi politikoek hauteskunde-gastua gutxitu beharko dute. Zehazki, hauteskunde-gastuaren muga %15 murriztu behar da, 2015eko abenduaren 23an onartu zen Eusko Legebiltzarrerako hauteskundeei buruzko legearen azken aldaketak ezartzen duenaren arabera.
- Estatuko hauteskundeetan eta beste Autonomia Erkidegoetako hauteskundeetan, hautagai-zerrenda bateko kide guztiak emakumeak badira, hautagai-zerrenda hori ez da onartzen. Hauteskundeei buruzko euskal Legeak, ordea, 2005eko hauteskunde autonomikoez geroztik, hautagai-zerrenda horiek onartzen ditu.
- 2016ko Eusko Legebiltzarrerako hauteskundeetan, hauteskunde-mahaietako titular eta ordezko izateko izendatutako kideak, 2006 eta 2016 urteen artean, mahaiko kideak gutxienez 3 aldiz izan badira, hori alega dezakete hauteskunde-mahaian ez egoteko arrazoi gisa.
- 2009ko Eusko Legebiltzarrerako hauteskundeez geroztik, Euskadiko egoiliarren hautesle-erroldan dauden pertsonek, bozketa-egunean aldi baterako atzerrian bizitzen badaude, posta bidez bozka dezakete. Horren aurretik, pertsona horiek bozkatu nahi bazuten, Euskadira etorri behar zuten beren hauteskunde-mahaian bozkatzera; bestela, atzerrian zeudela, ezin baitzuten bozkatu.
- Hauteskunde-mahai batean gutxienez 500 hauteslek bozka dezakete eta gehienez 2000.
- Hauteskunde-mahaietako lehendakariak, bokalak eta beren ordezkoak, bozketa-egunean, hauteskunde-mahaiko kide gisa dituzten eginkizunak betetzera ez joatea hauteskunde-delitua da eta 3 hilabetetik urtebetera arteko espetxealdi-zigorra edo 6 eta 24 hilabete bitarteko isuna jaso dezakete
- 2012ko hauteskunde autonomikoez geroztik, bozketako gutun-azala hautestontzian ez du hauteskunde-mahaiko lehendakariak sartzen, hautesleak berak baizik.
- Hauteskunde-mahaietako lehendakariek, bokalek eta artekariek bozkatu nahi badute, azkenak izango dira bozkatzen.
- Estatuko hauteskundeetan hauteskunde-prozesuaren barruko epe guztiak luzaezinak dira eta egun naturaletan neurtzen dira, hau da, jaieguna izan zein ez izan, egun guztiak zenbatzen dira. Eusko Legebiltzarrerako hauteskundeetan, ordea, aurreko aipamenaren gaineko salbuespen bat dago, hauteskundeetako emaitzen boto-kontaketa orokorra bozketa-egunaren ondorengo bosgarren egun baliodunean egiten baita.
- Hauteskunde-mahai bakoitzeko emaitzen aktak biltzen dituzten gutun-azalak hauteskunde-batzordeei emateko sistema Estatuko hauteskundeetan eta Eusko Legebiltzarrerako hauteskundeetan desberdina da. Euskadiko hauteskunde autonomikoetan gutun-azal horiek hauteskunde-batzordeek izendatutako funtzionarioek jaso behar dituzte bozketa-egunaren ondorengo egunean eta horretarako, Ertzaintzaren laguntzarekin, Lehen Auzialdiko Epaitegira edo Bake Epaitegira joan behar dute, gutun-azalak hor daude eta. Estatuko hauteskundeetan, ordea, gutun-azal horiek hauteskunde-batzordeetara Lehen Auzialdiko epaileek edo Bake Epaitegiko epaileek eramaten dituzte bozketa-egunean bertan eta Correos-eko langileek hurrengo egunean.
- Hauteskundeen legeari buruzko 2011. urteko aldaketaren ostean, atzerrian bizi diren hautesleen posta bidezko botoen kopurua murriztu da, bozkatu ahal izateko aldez aurretik eskatu behar baita. Izan ere, 2012ko azken hauteskunde autonomikoetan, atzerrian bizi diren egoiliarren hautesle-erroldan (AEHE) 56.640 hautesle zeuden eta posta bidez 4.043k (%7,14) baino ez zuten bozkatu; 2009ko hauteskunde autonomikoetan, aldiz, AEHEn 43.660 hautesle zeuden eta horietatik 7.377k (%16,9) bozkatu zuten. Gehiago izan ziren, 2012ko hauteskundeen aurretik posta bidez bozkatu ahal izateko ez baitzen aldez aurretik eskatu behar.
- Euskadin bizi diren egoiliarren hautesle-erroldan 1980ko hauteskunde autonomikoetan 1.554.527 pertsona zeuden eta 2012ko Eusko Legebiltzarrerako azken hauteskundeetan 1.718.696, hau da, %9,55 hautesle gehiago.
- 2011 urtearen ondoren, hauteskunde-mahaietako kide izateko izendatutako hautesleek entzuteko desgaitasunen bat badaukate, nahi izanez gero, beren eginkizunak betetzeko Eusko Jaurlaritzak zeinu-mintzaira euskaraz zein gaztelaniaz interpretatzeko jarriko duen doako zerbitzua erabil dezakete.
- 2009ko eta 2012ko hauteskunde autonomikoetan, Eusko Jaurlaritzak ikusteko desgaitasuna zeukaten hautesleek hauteskunde-mahaietan bertan bozkatu ahal izateko sistema martxan jarri zuen, braille botoaren bidez. 2009an eta 2012an sistema hori 60 hauteslek erabili zuten.
- 2012ko Eusko Legebiltzarrerako azken hauteskundeetan parte hartzerik handiena udalerri hauek izan zuten: Araban Zalduondok (%84,11), Bizkaian Arantzazuk (%86,41) eta Gipuzkoan Orexak (%89,89). Eta parte hartzerik txikiena udalerri hauek: Araban Bernedok (%53,85), Bizkaian Sestaok (%60,64) eta Gipuzkoan Belauntzak (%55,14).
- Zinegotziek alkatea hautatzeko orduan, boto-berdinketa badago, hori, legez, zozketaren bidez konpontzen da.
- Azken hiru urteetan (2015, 2014 eta 2013) Euskadiko udalerrietan guztira 18 herri-galdeketa egin dira.
- 2012, 2009 eta 2005 urteetako Eusko Legebiltzarrerako hauteskundeetan, Espainian bizi diren egoiliarrek posta bidez bozkatu ahal izateko egindako eskaera onartu gehien 2005 urtean izan ziren, guztira 49.864 eta gutxien 2009an, guztira 43.168 izan baitziren.
- Eusko Legebiltzarrerako hauteskundeetan, hautagai-zerrenda gehien 1990eko hauteskundeetan Bizkaian aldarrikatu ziren (19 hautagai-zerrenda); eta hautagai-zerrenda gutxien 2001eko hauteskundeetan Araban (7 baino ez).
- Eusko Legebiltzarrean izan diren hamar legegintzaldietatik lehenengoan (1980tik 1984ra) onartu ziren lege-proiektu gehien, 57 guztira eta legebiltzarreko taldeek proposatutako lege-proposamen gehien ere bai, guztira 53 onartu ziren eta.
Azken aldaketako data:
