Literatura Unibertsala»Idazle hautatuak
Vladimir Nabokov (1899-1977)
Lehen urteak.
Erbestea
1899. urtean jaio zen Nabokov, San
Petersburgon, aristokraziako familia oso
aberats batean. Aristokrazia giroan ohi zen
bezala, ez zen eskolara joan ; etxeko irakasleak
izan zituen, eta haietako batekin, britainiarra
baitzen, ikasi zuen ingeles hizkuntza,
geroago anglosaxoniarrak berak txunditurik
uzten zituen mailetaraino menderatuko
zuena. Errusiako lehen iraultza liberalekin
familiak ez zuen arazorik izan, baina
1917ko iraultza boltxebikearekin, aberastasun
oro galdurik, erbestera ihes egin behar
izan zuen. Aita, politikari liberala zena, Hitlerren
zerbitzura lan egingo zuen eskuindar
batek hil zuen urte batzuk geroago, eta
ama Pragan hil zen, zikinkeriaz inguratuta,
semeak zionez, ez baitzen sekula neskamerik
gabe bizitzera ohitu.
Ingalaterran bizi ziren ahaide aberats batzuen
eraginari esker, Nabokovek sartu ahal
izan zuen Cambridgeko Unibertsitatean.
Han, hasieran zoologia ikasi zuen, baina
gero errusiar eta frantses literaturara lerratu
zen. Dena den, ohiko gaiak ikasi ordez,
bere ama hizkuntza, errusiera, lantzen jardun
zuen, hiztegi entziklopediko bat egunero-egunero
irakurriz.
1920ko hamarraldian, poema batzuk
idatzi ondoren, hasi zen literatura serio
lantzen, Masbenka lehen eleberriarekin. V.
Sirin ezizena erabiltzen zuen, ez baitzuen
bere aitaren deitura nahasi nahi, oraindik
politikagintzan zebilela-eta hura. Handik
aurrera, gehienbat Berlinen bizi zelarik, bertatik
ezagutu zituen lehen zinema espresionistaren
giroa eta dadaisten eta surrealisten
eskandaluak, bizimodua ateratzeko bi
lanbide guztiz desberdinetan aritzen zen
artean : irakasle (ingelesekoa errusiar negozio
gizon erbesteratuentzat; tenisekoa haien
seme-alabentzat), eta idazle.Nabokoven errusierazko obra osoa, geroago
idazleak berak ingelesaratuko zuena
-zenbaitetan bere semearen eta beste lankide
batzuen laguntzarekin, bakarrik besteetan-,
1920. urtetik (Cambridgera iritsi
zenetik) 1940. urtera (Estatu Batuetara erbesteratu
zenera) doan bitartean dago idatzia
. Obra zabala da : sei eleberri, eleberri
labur bat eta kontakizun asko (besteak beste,
Erregea, dama, zerbitzaria; Etsipena;
Oparia). Ez zuten kritikaren aldetik aparteko
harrerarik izan, eta, hala ere, batzuk
perfektuak dira, eta badituzte jada Nabokov
helduaren ezaugarri batzuk. E. Murillo
espainiar idazleak dioenez, bi zentzutan
batez ere : alde batetik, liburu horietan
deskribatu zituen aurrenekoz literaturan
perbertsio mota batzuk, eta, bestetik, abangoardismoari
zegozkion osagaiak baliatu
zituen kontakizunean. Bi lorpen horiek
jarriko zuten Nabokov XX. mendeko idazle
handien artean ; horrez gainera, oinarri
horren gainean eraikiko zuen Nabokovek
bere ingelesezko obra, bereziki bere literatura
lana ondoen laburbilduko zuen eleberria,
Lolita.
Bi zentzu horietan da Etsipena geroago
Lolita izango zenaren eredu guztiz garatua
. Azken horrek bezalaxe, Etsipena-k
ere eromenaren azterketa aurkezten du,
barnetik egina, eroaren barne bakarrizketa
bakarrik erabiliz. Kasu batean zein bestean
Nabokovek nahi adina baliatzen ditu
bere bitxikeria estilistikoak, hasi berbaldiaren
oparotasunetik eta beste estiloak
imitatzeraino, hitza bihurritzetik egitura aldrebesteraino
; baina gehiegikeria horiek
funtzionalak izatea lortzen du, kontamoldeak
dira, pertsonaia biribiltzeko balio dute,
eta, modu horretan, XIX. mendeko psikologismoaren
pisua kentzen dio kontalariak
narrazioari.
Nabokov XIX. mendeko nobelagintzaren
aztertzaile sakona izan zen -New Yorkeko
Cornell Unibertsitatean egin zituen ikastaroen
testuek argi erakusten duten bezala-, baina ez zion bide horri jarraitu. Usadio
zaharreko nobela psikologikoa landu
beharrean, hau da, nolakotasunaren bilakaera
agertzeko egitura biografikoa erabiltzen
duena, bide laburrago bat hartu zuen,
mintzamolde bereziak eraikiz pertsonaien
nolakotasuna agertzeko eta esplikatzeko,
istorioa kontatzeko modua bera baliatuz.
Teknika horren bitartez irakurlearekiko
etengabeko joko bat sortzen zuen gainera,
baina, beti ere, bere asmo nagusitik batere
aldendu gabe : istorioak kontatzea. Horretan
Nabokovek ez zuen bere kide abangoardisten
bidea hartu ; horrexegatik agian
ez da modaz pasa, areago, literatura eredu
bihurtu da abangoardiaren itzala lausotzen
hasi denean.
Amerika: obra nagusiak
Hitlerren aginpidea gehiegitxo indartzen
hasi zenean, Frantzian hartu zuen Nabokovek
bizilekua, baina Hirugarren Reich-ak
Frantziari ere mehatxu egin zionean, eta
britainiarrek ez baitzioten babesik eman
nahi, Estatu Batuetara erbesteratu zen.
Ordurako idatzia zuen ingelesez The Real
Life of Sebastian Knight (Sebastian Knighten
benetako bizitza), idazle baten bizimodua
kontatzeko aitzakiaz literaturaren teoriaren
agerraldi bat egiten duen eleberria.
Ameriketan, salbuespenen bat edo heste
alde batera utzita, hogei bat urteko isilaldia
etorri zen, harrigarria guztiz, baldin 1930eko
hamarraldiko oparotasunarekin alderatzen
bada. Pentsa daiteke, berak ez baitzuen
honetaz ezer esan, bere aberri herriko hizkuntza
eta literatura ikasten jardungo zuela,
neguetan behintzat, udan bai baitakigu
zertan eman zuen denbora : tximeleta hila
Estatu Batuetan harrena, era horretan, modu
guztiz zientifikoan oraingoan, bere txikitako
zaletasunetako bat gauzatuz, entomologia :
badira bi tximeleta Nabokoven izena dutenak,
herak deskribatu baitzituen aurrenekoz
. Aldi berean, urte horietako udan, herrialde
handi hartako paisajea eta jendea
aztertu ahal izan zituen, motelen eta modernitatearen
lurraldea, topikoa gaur egun,
haina orduan, baita bertakoentzat ere, guztiz
ezezaguna zena. Horrek eraman du kritiko
bat baino gehiago Nahokoven "paradoxa"
aipatzera : errusiarra da iparramerikar
eleberrigile hoberena.
Paradoxa hori indartu egin zuen Nabokovek
1955etik aurrera idatzi zuen obrak.Urte horretan, Lolita-k -motelen kronika
ezin hobea dena, perbertsioaren eta analisiaren
analisi zorrotza-, puritanoen ukoa sortu
zuen aurrena, eta, berehala, eta partez eskandaluari
esker, sekulako arrakasta izan zuen,
bai salmentetan eta bai kritikaren aldetik.
Arrakasta hari esker, unibertsitateko lana utzi
ahal izan zuen Nabokovek, eta bete-betean
murgildu zen literaturan, errusiar munduari
estu helduz : Puxkinen Eujenio Onegin itzuli
zuen, sekulako oharrez horniturik ; bereziki
bere errusiar sustraiak agertzen dituen autobiografiabat idatzi zuen (Speak, Memory
[Mintza hadi, memoria]) ; protagonistak
errusiar erbesteratuak dituzten liburuak idatzi
zituen (Pnin), eta, bere eleberrigintza bururatzeko,
bi obra guztiz berezi idatzi zituen,
Lolita irentsi zutenen milaka amerikar
puritanoentzat berariaz idatziak diruditenak :
alde batetik, Pale Fire (Su apala), non kontakizunak
mila bertsoko tankera hartzen baitu,
argitaratzailearen ohar ezin ugariagoekin
(Onegin-en itzulpenaren egitura hera erabiliz)
; heste aldetik, Ada; or, Ardor(Ada edogrina), estilo berriz ere guztiz bitxia erabiliz
beste istorio eskandalugarri bat kontatzen
duena, oraingo honetan anaia-arreben
arteko maitasun intzestuosoa, Nahokoven
bi aberriak espazio hakar eta ezinezko batean
bateratzen dituen herri asmatu batean.
Ahal izan zuen bezain laster, Nabokovek
herriz ere alde egin zuen eta Montreuxeko
hotel batean hartu zuen bizilekua,
Amerika betiko utzirik eta Errusiatik gertuago
. Hirurogeita hamar urte beterik, ingelesezko
itzulpenak eta bere kontakizunen
azken bertsioak argitaratu hesterik ez zuen
egin. Bertsio horietan, estilozko ariketa
hutsen ondoan, badira narraziogintzaren
benetako bitxiak.
Nabokov XX. mendeko eleberrigintzan
Literaturaren historiaren ikuspuntutik,
hitz jokora zuen joeragatik -Joycerengandik
heredatua omen-, berehala kokatu zuten
Nahokov ahangoardiazaleen artean. Geroago,
Borges eta Garcia Marquez hegoamerikar
kontalariekin katera, iparramerikarrek
postmodernism deritzatenaren idazle nagusitzat
jo zuten, hau da, hizkuntzaren eta
egituraren nagusitasunak ezaugarritzen duten
bigarren abangoardia baten ordezkari :
haien literaturan, nobelak nobelez mintzatzen dira, edo nobelariez, etab. Alabaina,
kontuan harturik azken urteotan Mendebaldeko
zenbait narraziogintzak egin duen
aldaketa, herriz ere kontatzen den istorioa
azpimarratzen duena, esan daiteke Nabokoven
eleberrigintza zubi bat izan dela,
abangoardien gainetik jauzi eginez azken
eleberrigintza eta abangoardien aurrekoa
lotzen dituena. Ikuspuntu horretatik, Nahokov,
Faulknerrekin batera, mende honetan
zehar XIX. mendeko eleberrigile
handien jarraitzaile abangoardista dela esan
daiteke, sustrai haiei helduz mende honetako
60ko eta 80ko hamarraldietako idazleekin
lotura egiten duena.
Ikuspuntu teorikotik, hain berritzailea
izan gahe eta eskola formalista sortu zuten
Errusia iraultzaileko kritikoen ahalmen analitikoa
eta sistematizatzailea izan gabe ere,
eskola horretatik oso gertu dago Nahokov,
estetika ez-utilitarista defenditu zuen neurrian
; haiek bezala, egitura formalei eman
zien nagusitasuna, uko egin zion errealismoaren
iruzurrari eta haren ondorengo
errealismoaren dejenerazio ohiturazaleari
(berak "eleberri errejionalista" zeritzanari),
eta egilearen eginkizun erabakigarria azpimarratu
zuen ororen gainetik : egilea mundu
baten sortzailetzat hartzen zuen, ikusitako
mundu baten sortzailetzat ez ezik, irudikatutako
munduarena ; datuetatik ez ezik,
hitzetatik mundu bat sortzen duena. Hala,
joan den mendeko eta mende honetako
obra garrantzitsuenetako batzuez egin zituen
azterketak eskola formalistaren estetikaren
irakaspen bikainak dira.
