Literatura Unibertsala»Idazle hautatuak
Bulgakov (1891-1940)
Artista aginpidearen aurrez aurre
Bulgakov Kieven jaio zen, 1891n, intelektual
familia batean. Gaztetatik hartu zuen
literaturarako eta antzerkirako grina, baina
medikuntza ikasi zuen eta bi urtez egon zen
sendagile, landan. Geroago idatzi zituen
orduan izandako esperientziak Zapiski
iunogo vratxa (1927 ; Mediku baten oroitzapenak)
izeneko liburuan. 1918an, kontsultagela
bat ireki zuen Kieven, iraultza
puri-purian zegoela. 1920an, sendagintza
utzi eta literaturatik bizitzea deliberatu zuen.
Kaukaso aldera joan zen lehenik, eta gero,
Moskun jarri zen bizitzen, behin-betiko.
Kazetaritzako lan grisetatik bizimodua ateratzen
zuen bitartean, asko idatzi zuen eta
genero askotan saiatu zen, aldi berean. Gai
arantzatsuak erabiltzen zituen eta kosta
egiten zitzaion argitaratzaileak aurkitzea.
Moskuko Arte Antzerkiak berariaz eskatuta,
gerra zibilari buruz idatzirik zuen eleberria
-Bielaia gvardiya (1925, Guardia zuria)-
egokitu zuen antzerkirako Dni Turbinykh
(Turbindarren egunak) izenburuaz.
1926an eman zen lehen aldiz, eta arrakasta
ikaragarria izan zuen ikusleen aldetik, baina
kritika proletarioa aurka atera zitzaion,
eta sobietarren aurkakotzat eta "barneko
deserritutzat" jo zuten egilea. Berehalaxe,
satirazko beste bi komedia taularatu zituen
Moskun : Zoikina kvartira (1926, Zoeren
apartamentua), Vakhtangov antzokian, zenbait
zirkulutako ustelkeria morala gaitzat
harturik; eta Bagrovii ostrov (1928, Uharte
purpura), Tairov-eko Ganbera Antzokian,
antzerki mundua eta zentsura gai hartuta.
Prentsa ofiziala berriro oldartu zitzaion eta,
bat-batean, 1929aren hasieran, kendu eginzituzten antzokietatik haren lan guztiak.
Aldez aurretik, Beg (Ihesa) izeneko Bulgakoven
antzezlana ere debekatua izan zen, Gorkiren
oniritzia izan zuen arren. Data hartatik
aurrera, ez zioten lanik argitaratu, ez
haren antzezlanik oholtzaratu ere. Nora jo
ez zekiela, zuzenean Stalini idatzi zion.
Honek, telefonoz pertsonalki deitu zion eta
bideak egin zituen Arte Antzerkiak lanpostufinko bat eskain ziezaion. 1932an, Turbindarren
egunak berriro antzezteko baimena
eman zuten. Gertakari hori zela-eta
ondorioztatu da, era okerrean, Bulgakov,
handik aurrera, Stalinen babespe sekretuan
bizi izan zela.
Idazten zuena argitaratzeko edo antzezteko
egindako eginahal guztiek porrot egin
bazuten ere, atsedenik gabe idazten jarraitu
zuen Bulgakovek. Denboraldi batean,
Moliereren bizitza eta obra sakon aztertzeari
eman zitzaion. Azterketa lan hartatik sortuziren biografia bat, Zizn' gospodina de
Molera (Moliere jaunaren bizitza), Bourgeois
gentilhomme-ren egokitzapen libre
bat, LA vare (Zikoitza)-ren itzulpen bat, eta,
batez ere, antzezlan bat : Kabala sviatos
(Jainkozaleen kabala). Bulgakovek, azkenean,
lortu zuen azken antzezlan hori
ikus-entzuleetara heltzea, Antzerki Arteak
oholtzaratu baitzuen 1936an, prestakuntza
handien ondoren eta Stanislavskirekin konponezin
bat baino gehiago izan eta gero.
Baina, emanaldi batzuen ostean, debekatu
egin zuten. Orduan, Arte Antzerkia utzi eta
Bolsoi-rekin izenpetu zuen kontratua, operarako
libretoak idazteko. 1938an, debekuak
nolabait gainditzeko ahaleginetan, Staliniburuzko antzerki lan bat idatzi zuen : Batum,
baina ez zuen antzezterik lortu. Gaixotasun
luze batek penatu zuen arren, etengabe
idazten jarraitu zuen harik eta, 1940an,
Moskun hil zen arte. Hamar bat urte kosta
zitzaion -utzi eta berriro hasi- bere eleberri
ezagunena bilakatuko zena amaitzea :
Master i Margarita (Maisua eta Margarita),
egilea hil eta askoz geroago argitaratu zena,
1966an. Stalinismoaren ostean, Bulgakoven
obra pixkanaka-pixkanaka azaleratzen hasi
zen eta dezenteko arrakasta izan zuen errusiar
irakurleen artean.
...
Hiru inspirazio
iturri
Gogol-ek bezala -zalantzarik gabe, idazle
hari zor baitzion gehien-, hiru iturri erabili
zituen Bulgakovek idazterakoan, errealismoa,
satira eta fantasia. Guardia zuria
-autobiografikoa, neurri handi batean- lehenengoan
kokatzen da. Zurien alde atera
zen errusiar familia baten zoria deskribatzen
da bertan. Eleberriko heroiak, ohoreagatik
eta aberriagatik borrokan ari direla,
konturatzen dira agintariek alde egiten
dutela toki segurura, soldaduak bertan behera
utzita. Hala ere, edozein agintari zerbitzatzeko
prest dauden oportunistak mespretxatzen
dituztenez, historian lekurik gabe
geratzen dira. Bulgakoven asmoa ez zen
izan historiako fresko bat margotzea ; ez eta
iraultzaren "sintesi literario" bat egitea ere ;
Bulgakovek, bere heroien ikuspegian kokaturik,
gertakariak deskribatu baizik ez ditu
egiten. Zenbait berezitasun -boltxebikerik
ia ez azaltzea, esate baterako- gertakariak
Ukrainan -Kieven- kokatzen direlako ulertzen
dira. Errealismoaren pisua orekatzeko
saihestu ezinezko hondamendi baten susmo
itogarria elikatzen duten digresio lirikoak
eta pasarte onirikoak sartu zituen.
Bulgakoven merituetako bat "zuriak" eleberriko
on edo zintzo gisa aurkezteko ausardia
izatea izan zen, ideologia ofizialaren ikuspegiaren
kontra. Ihesa antzezlanean ere
agintariek traizio egindako ofizial zurien
gaia jorratzen da, baina trufazko tonuan.
Satiraren alorrean, kontakizun mordoxka
bat idatzi zuen iraultza ondorengo
eguneroko bizitzako zailtasunak, burokraziaren
gorakada, eta, iraultzak gorabehera,
gizadian betikoak diren bizio unibertsalak
gaitzat hartuta. Hala ere, Bulgakovengan,
ia beti, satirak fantasiara eramaten du, errealitatea
desmuntatzeko bitarteko gisa erabiltzen
baita, batez ere, Diavoliada (Deabrukeria)
izenekoan. Rokovie iaitsa (1925 ;
Zorigaiztoko arrautzak) eleberri laburra,
gizarte esperimentazioko politika leninistaren
arriskuei buruzko alegoria bat da :
artean gutxi esperimentatutako aurkikunde
zientifiko batez indarrez jabetu ondoren,
burokrata batek narrasti ikaragarri batzuek
Errusia inbaditzea eragiten du. Sobatxye
serdtse (Zakur bihotza) izeneko eleberria
zientzia-fikzio filosofikoan sailka daiteke :
kirurgialari batek zakur bat gizon eraldatzea
lortzen du, baina ez du erdiesten haren
piztia-atabismoak gainditzea eta, berehalaxe,
arrisku publiko bilakatzen da.
Bulgakovek ez zuen sinesten gizartearen
eraldatze iraultzailetik "gizon berri" bat
jaioko zenik. Aldiz, belaunaldiak igaro ahala
eraikitako kultura desegiteak gizarteak
balioa galtzea ekarriko zuela uste zuen.Zientzia-fikziozko beste hiru antzezlan
ere zor zaizkio : Adan eta Eba, Dohatsutasuna,
eta Ivan Vassilievitx.
Historia gaiekin, berriz, beste bi antzerki
lan idatzi zituen : Jainkozaleen kabala,
Moliereren bizitzari buruzkoa, eta Poslednie
dni (Azken egunak), Puxkinen bizitza
kontatzen zuena. Bi lan horietan, hala ere,
autobiografia ukitu bat ere nabaritzen da :
artistaren eta aginpidearen arteko gatazka
trajikoaz ari baitira biak ala biak.
Maisua eta Margarita
Gogoeta luzeen ondoren eta iturri askotariko
-demonologia eta magia, erlijioen historia,
Erroma, arkeologia, Palestina, etab.-
dokumentatze lan nekagaitz eta zehatzetatik
jaiotako Maisua eta Margarita eleberri
korapilotsuan, Bulgakoven aurreko lanetan
erabilitako gai eta gogoeta gehienak aurkitzen
dira. Hiru gai ehotzen dira eleberrian :
sobietar gizarteak arbuiatutako idazle baten
patua, deabruak 1930eko hamarraldian
Moskura egindako etorraldia, eta Kristoren
nekaldia. Idazlearen eta aginpidearen arteko
gatazka, kasu honetan, Pilatoren eta
Jesusen arteko aurkakotasunaren argitan
aurkezten da. Nekaldiaren kontakizuna ez
da Ebanjelioetan oinarritzen, baizik eta, dirudinenez,
David Straussen ikuspegi kritikoan
. Gaiaren errealismoak Kristoren historikotasuna
azpimarratzen du. Bulgakovek,
era horretan, aurka egin zion garai hartako
Sobiet Batasunean sobera hedatua zegoen
tesiari, tesi horren arabera Kristo mitozko
pertsonaia bat baizik ez baitzen. Nahiz eta
eleberrian Fausto aipatzen den, Bulgakoven
deabruak ez du zerikusirik Goetheren
Mephistorekin. Izan ere, deabru tentatzaile
bat izan ordez, gaiztoak zigortzeko tresna
bat besterik ez baita. Zintzoak mendekatzean,
badirudi, paradoxazkoa bada ere,
ongia egiten duela. Deabruaren eta haren
akolitoen pasadizoen bitartez, egileak sobietar
gizartearen satira indartsu eta guztiz
barregarria egin zuen.
Oharmen zorrotz, irudimen ahaltsu eta
umore handiko gizona zen Bulgakov. Haren
ia obra guztiak inguruko errealitatean
inspiratuak dira. Asko gertaera bitxi batetik
jaioak. Era berean, airean zebiltzan ideiak
jasotzen zituen, ideia zientifikoak, batik bat.
Familiaren zirkuluan eta, kontalari aspergaitzaren
fama zuen : istorio jostari eta zoragarriak
kontatzen bide zituen. Haren
eleberriek drama egitura izan ohi dute :
azalpena, dekoratuaren deskripzioa, pertsonaien
kanpoko ezaugarriak eta elkarrizketak
. Ez zituen inoiz onartu narrazio
egiturak lehertarazteko Pilniakek egindakoahaleginak, ez eta Meyerholden antzerki
esperimentazioak ere. Bulgakoven idazkera
bi ereduren artean mugitu zen : XIX. mendeko
errusiar idazle handiak eta Bulgakov
beraren garaiko idazleen aurkikuntza estilistikoak
. Azken horietako batzuen manierismoan
erori gabe, esaldi azkarra eta
eliptikoa erabiltzen zuen, eta prosa erritmoduna,
non entzunkizun musikalak errepikatzen
baitziren. Bere garaiko herri hizkerako
elementuak ere erabili zituen, argoteko
hitzak barne zirela, baina beti saihestu izan
zituen hutsaltasuna eta mimetismo etnografikoa
.
