Literatura Unibertsala»Idazle hautatuak

Honore de Balzac (1799-1850)

Neurribidetik ihesi

Honore de Balzac Tours-en (Frantzia) jaio zen 1799ko maiatzaren 20an, familia burges batean ; lau seme-alaben artean zaharrena zen. Zuzenbide ikasketak egin zituen, gero notario laguntzaile eta abokatu laguntzaile ari izan zen bolada batean, harik eta 1820an literaturari bete-betean eman zitzaion arte.

Literatura izan zuen, beraz, bere eginkizun nagusia, baina, horrez gainera, era askotako zereginetan ari izan zen bere bizitza osoan.

Idazletako bere lehen urteak Parisko teilatupe batean eman zituen, gosez eta hotzez, baina zeukan diru apurra luxuetan gastatuz, idazle ospetsu izateko ahalegin bizian, historiako eta fantasiazko nobela kaskar eta ezizenez argitaratuak ontzen.

Negozio askotan ibili zen -aurrenekoa moldiztegi bat-, baina ez zuen inoiz asmatu, eta, zorpeturik, negozio horietan aurrera egitea izaten zen beti haren irtenbidea, harik eta hondoa jotzen zuen arte. Baina idazten jarraitu zuen betiere, orduak eta orduakkafearen akuiluaz ; idazteko zuen grina sutsu neurrigabe berbera zuen bere bizitzan ere, zeren eta zenbat eta gehiago irabazi, orduan eta gehiago gastatzen baitzuen, zorretan leporano egon arren, gehiegikeria bailuen haren helburu eta premia nagusia.

Emakumeei zegokionez ere, harreman korapilatsu asko izan zituen, bera baino askoz emakume zaharragoak edo bera baino askoz gazteagoak, ezkutuan izandako seme-alabak... harik eta Eve Hauska Ukrainako emakume aberatsa ezagutu, eta harekin 17 urtez harremanetan egon ondoren, gutun bidez gehienbat, oso noizbehinka ikusten baitzuten elkar, Balzac hil (1850eko abuztuaren 18an) baino bost hilabete lehenago ezkondu ziren arte. ,Gehiegitasunean bizi nahi dub, esan zuen haren pertsonaia batek, eta horixe bera esan liteke Honore de Balzac heraz ere, bere edozein pertsonaia baino anbizio handiagokoa eta neurrigabeagoa haitzen.

Giza Komedia

Balzacen obra erraldoia aipatze hutsak artikulu honen neurria beteko luke, eta beraz Giza Komedian bildu zituen nobelak bakarrik aipatuko dira artikulu honen bukaeran ; nolanahi ere, jakin beharra dago Balzac ez zela nobelara mugatu, era berean landu baitzituen filosofia, antzerkia, kazetaritza, gutunak, eta konta ezin ahala asmo eta proiektu utzi baitzituen paper zorroetan zirriborratuak.

Bere garaian girotutako nobelak landu bazituen batez ere, idatzi zituen baita ere bera baino lehenagoko garaietan girotutako nobelak, errealismoaren aldezle izan arren, fantasiazko nobelarik ere idatzi zuen bezalaxe . Eta aipatzekoa da Une tenebreuse affaire (Kontu ilun bat) gaur egun poliziakoa esaten zaion generoaren aitzindari izan zela, Poe eta Wilkie Collins baino lehenago. Balzac izan zen baita ere garai hartan indar handia hartu zuen nobelak zatika egunkarietan argitaratzeko moduari lehen atxiki zitzaiona, nahiz gero horretan espezializatu ziren beste idazle batzuek -Sue, Dumas, Feval- gaina hartu zioten horretan ; egunero nobela puska bat argitaratuz ikuslearen jakin-mina sortzen zen eta irakurle asko erakarri zen horrela irakurketara.

1833. urteaz geroztik, Balzac hasi zen sumatzen bere nobela guztiak hiru partetan banatutako osotasun batean bildu zitzakeela : Etudes de mceurs, Etudes philosophiques, Etudes Analytiques. 1837an bere obra osoa izenburu bakar baten pean biltzea pentsatu zuen, eta horretarako harpidetza sistema bat ere asmatu zuen irakurleak ziurtatzeko. Azkenean, 1842an eman zion Balzacek bere proiektu erraldoi haribehin betiko izena : La Comedie humaine (Giza Komedia), berak 137 nobelez osatua egongo zela uste bazuen ere, azkenerako 90etik gora izango zituen : nobela luzeak eta nobela laburrak. 2.500etik gorako pertsonaien mundu hori indartzeko eta hari batasuna emateko, nobela bateko pertsonaiak beste nobela batzuetan agerrarazten zituen, ahaide bihurtzen zituen nobela batzuetako eta besteetako pertsonaiak edo benetako pertsonak fikziozko pertsonaia bihurtzen zituen.

Mundu bat asmatu zuen historialaria

Mundu oso, handi eta egiazko bat sortzea, horra Balzacen asmo gorena, bere ukrainar adiskideari gutun batean aitortuko zion bezala : »Hauxe da jokatzen ari naizen jokoa : XIX. mendean lau gizonek izan dute berealdiko bizitza : Napoleonek, Cuvierek, O'Connelek, eta nik izan nahi dut laugarrena . Lehena Europaren bizitzaz bizi izan zen : gudarosteak txertatu zituen bere baitan . Bigarrena munduarekin ezkondu zen! Hirugarrenak herria gorpuztu zuen! Nik gizarte oso bat eramana duket neure buruan!» Balzacek oso garbi zuen, heraz, zer egin nahi zuen : bere garaiko nobela nola aldatu izan zen haren gogoeta nagusia. Berritzailea izan zen, genero berrien sortzailea. Nobelari buruz teoria oso bat zertu zuen, eta teoria horren alderdi batzuk aipatuko dira soil-soil segidan. Ez zuen bere bunia kontalari xume ikusten, mundu baten sortzaile baizik ; ez zuen gogobetetzen benetako mundua nobelara bere horretan aldatzeak, benetako mundu horretan oinarriturik bere garai osoa bezain mundu benetako eta erreala asmatu nahi zuen hark. Asmatze horri Balzacek bere garaiaren historia egitea deitzen zion, ez ordea historia ofiziala, gertaeren ondorioena, itxura hutsa baita hori, kausena baizik. Balzac, heraz, historialari moduko bat zen, halakotzat zeukan bere burua eta halakotzat aitortu izan dute geroztik aditu eta idazle askok, baina «giza bihotzarern» historia egin nahi izan zuen, norberaren barne historia, historia sekretua, gertaera psikologikoak aztertzen dituena. Bere garaiari buruzko egia osoa adierazi nahi izan zuen Balzacek. Zentzu horretan, errejistro zibilarekin lehian ibili nahi zuela esaten zuen.

Bere nobela bilduma osotasun baten gisara sortu zuen : gertaera multzo bat, milaka pertsonaien bidez kontatua, giro jakin batean. Giro hori ez da gertaeren gertaleku soila : giroak gertaerak baldintzatzen ditu, gertaerek giroa bera tankeratzen duten bezala.

Bere garai osoa baliatu zuen bere obrarako lehengaitzat, horretarako herak bere buruari eman zizkion lege zorrotzak betez. Egiantzekotasuna eta dena aldi herean bat eta era askotakoa izatea -dena dagoela, alegia, elkarren mende- izan zituen lege nagusiak.

Dirua, aginpidea eta grina harturik gai nagusi bezala, bere garaiko gizartean -eta garai guztietakoan- dena elkarri lotuta eta elkarren harremanetan dagoela adierazi nahi izan zuen. Eginahal horretan Cervantes, Moliere, Tazito, Sterne, Richardson, Rabelais, Montaigne, Rousseau, La Rochefoucauld, Locke izan zituen eredu nagusiak.

Nobela, beraz, gizabanakoei dagokien drama bat zen harentzat, eta aldi berean gizarte osoa tartean sartzen duen epopeia bat.

Idazle atzerakoi baten koxkak

Balzac erregearen eta elizaren defendatzaile sutsu eta berrikuntzen kontrako agertu zen maiz bere idatzietan ; aurrerabidearen eta etorkizunaren gaitzespenez, gogotik goraipatu zituen burgesiak hondaraziak zituen sineste eta ustekizun zaharrak, liberalismoaren urrezko aroa hastera zihoan garai hartan. Hala ere, haren obraren ikertzaile batzuek geroztik esan duten bezala, Balzacek, atzerakoia izan arren, gogor kritikatu eta gaitzetsi zuen bere garaiko gizarte kapitalista.

Munduaren ikuskerari dagokionez, Balzacek herak esana da : 41 ne suffit pas d'etre un homme : il faut etre un systeme» (Ez da aski gizon izatea : sistema behar da izan).

Balzacen sistema behatzaile zorrotz-zorrotzaizatea izan zen, herak zientifikoa iritzi zion moduan. Hala, bere nobeletan, joera handia izan zuen berez nobelan beharrezkoak ez ziren edo irakurleak inondik ere jakiterik ez zituen errealitatearen alderdi jakin batzuk ere aipatzeko, adierazi nahi zuen munduaren egiaren eta koherentziaren mesedetan. Ezaguerari zegozkion alderdi guztiak antzeman nahian, Balzacek maiz kontalariaren egokitasuna sakrifikatzen zuen, ideia eta juzku nagusiak aurreratzen baitzituen pertsonaiari berari hitzez eta e- gintzez bere burua aurkezten utzi baino lehen, alegia, pertsonaiei bizia emateaz gainera, beraren interpretazioak eta usteak eransten zizkien.

Zehaztasunaren zehaztasunez eta esplikazioaren esplikazioz Balzacek bere estiloa korapilatu zuen sarri, eta oso gauza bitxia da nola goitik behera zuzentzen, aldatzen eta eranskinak egiten zizkien inprentako frogei, etengabe ari balitz bezala bere obra zabaltzen, gorde diren inprentako orrialde batzuek garbi adierazten dutenez.

Zuzenketen grina hori dela eta, estilo faltaegotzi izan dio, estilo zehaztasuna bainoago, hainbat idazlek Balzaci. Hala, Baudelairek esan zuen Balzac, funtsean, ez zela hainbeste behatzaile errealista zorrotza, nola iragarle aparta, eta, bestalde, hainbeste zuzenketekin obra osoaren batasuna lausotzen eta aztoratzen zuela, baina hori zela Balzac izatez zen historialari handiari aurkitzen zion akats bakarra. Proustek, herriz, klasikotzat hartu bazuen ere Balzac, isiltzen ez jakitea egotzi zion batez ere, narrazioari herez zegokiona mugatu ordez esanahiari buruzko xehetasunak eta gogoetak gehiegikeriaz erantsi izana hitz bakoitzari. Balzacentzat ordea xehetasunak ziren izaera jakin baten erretratu osoa egiteko eta izaera hori besteengandik bereizteko bide bakarra. Flaubertek gupida gahe epaitu zuen Balzac : -Bigarren mailako kankailua». Baina hala eta guztiz ere, gizon erraldoi, suhar eta ekin haren itzala ezin handiagoa izan da literaturan, nobelari betiko lotua geratu baita haren izena, berak hein handi batean tankeratu eta gorpuztu zuen eta XIX. mendealdi hartan goia jo zuen generoari.