Artea»XIX eta XX mendeak

Gaur egungo arkitektura

Arkitekturak oro har, eta arkitektoek bereziki, aldaketa esanguratsuak bizi izan dituzte mende honen azkeneko laurdenean. Data hori baino lehenago, izengabetasuna eta arkitekturak eguneroko bizitzan duen eraginari buruzko jendearen ardura eskasa ziren jarduera honen ezaugarri nagusiak. Jende gehienari ez zitzaion burutik pasa ere egiten eraikin publikoek eta berorien inguruko espazioek, jendeak lanerako, erosteko, edo bizitzeko erabiltzen dituen eraikinek, bizitzan eta pertsonen portaeran benetako eraginik izan zezaketenik.Azken bi harnarraldiotan, ordea, arkitektura, komunikazioaren gorakadarekin batera, eguneroko hizpide bilakatu da.

Egunkari garrantzizkoenetan eta telebistan arkitekturari buruz azaltzen diren kritikak, arkitektura argitalpenen ugaritasuna, ondare kulturalaren balorazio handiagoa, eraikin eta auzo historikoak kontserbatzeko premia, etab. direla-eta, arkitektura, gaur egun, balio handiko zerbait bilakatu da.

Eskaera txikietatik megaproiektuak egitera pasa da, eta esan behar da giza eskala guztiz ezereza gertatzen dela proiektu horietako askoren erraldoikeriarekin alderatuta.

Arkitektoa, hortaz, iluntasun beltzenetik, izar izatera aldatu da. Eta hori guztia komunikazioen munduaren leherketarekin irmo lotuta dagoenez, arkitekturaren lokalismoa erabat galtzen ari da. Arkitekturako izarrak mundu osoko sariketeetan lehiatzen dira, eta proiektu gehienak, batez ere, Estatu Batuetan eta Asian, ehundaka langile dituzten enpresa handiek kudeatzen dituzte. Gainera, lehen ez zegoen arkitekturako zenbait sari handi sortu dira. Antzinakoen artean aipatzekoak dira Victoria erreginak 1848an ezarritako RIBAren urrezko donona eta AIAren urrezko domina (1907), baina sari handienak azken hamarraldiotan finkatu dira : Praemium Imperiale (1988), arkitekturako Carlsberg saria (1992), Aga Khan saria (1977), Wolf sariak (1975), eta, batez ere, Pritzker saria (1979), arkitekturako Nobel sariarekin pareka daitekeena.

Jarduerari berari gagozkiola, pluralismoa da mendearen azken laurden honetako ezaugarria. Garai honetarako joanak dira arkitektura modernoko lehen izen ospetsuak: Frank Lloyd Wright, Le Corbusier, Ludwig Mies van der Rohe eta Alvar Aalto, esate baterako. 1960ko hamarraldian hil ziren, bestalde, Louis Khan eta Carlo Scarpa.

Haien guztien eragina oso garrantzizkoa izan zen 1980ko hamarraldian posmodernotasunari buruz izan zen eztabaidan, garai hartako arkitektoak lehen maisu haien kontzeptuak gainditzen eta ahazten saiatu baitziren. Urte haietan, beraz, eszeptizismo handiz hartzen ziren lehen modernotasuneko hastapen teorikoak. Nolanahi ere, gauza bat dira adierazpen erretorikoak eta oso beste bat, forma zehatzak proposatzea etagauzatzea. Horregatik, arlcitektiua praktikan ez zen asko urrundu aurrekotik. Iraganari eta komunikazioari buruzko obsesioak azaleko erreferentzien eta zenbait zeinuren aldaketetan gauzatu ziren, baina funtsezko edukirik ukitu gabe. Historiako irudiak erreferentziatzat erabiltzearekin batera, mota bateko eta besteko joera neomodernoak sortu ziren, arkitektura modernoaren topikoak berenganatu ondoren forma atsegin baina azalekoetara mugatzen zirenak. Esan liteke forma hutsak mugitzen zituela. Bakarkako gauzakiei garrantzi handiegia eman zitzaien garai horretan, eta, aldiz, hiri espazioak edo paisajeak sortzea alde batera utzi zen. Batez ere EEBBetan, gizarte arazoak ahaztu egin ziren arkitekturan, eta eraikinak ez ziren pentsatzen gizarte proiektu orokorrago batean txertatzeko, ohartu gahe, balio artistikoetara desbideratze horretan, arkitekturaren konplexcitasun sozialak mozorrotzeko arriskua zegoela, eta bazterrean uzten zirela arkitekturak kultura sorkuntzan (suntsipenean, askotan) betetzen dituen funtzio asko.

1990eko hamarraldian jarrera aldaketa esanguratsua antzematen da : iraganari buruzko obsesioa pasa da eta bide berriak ireki dira izadiarekin eta topografiarekin zerikusia duten abstrakzio modu berrietara . Garai honetan, ekonomia globalizatzearekin batera, merkatuen nazioartekotzeak eta publizitateak izugarrizko indarra hartu dute. Arkitektoen ospea eta "arrakasta" geroz eta handiagoak dira, baina, segur aski, kalitatea ez da arrandia bezainbatekoa. Paradoxazkoa bada ere, arkitektoen fama eta ospea, hain zuzen, proiektatzen eta altxatzen dituzten eraikinen patuari buruz kontrol gutxien duten garaian etorri dira. Eraikin bereziei gehiegizko arreta eskaintzen zaie komunikabideen aldetik, eta hiri handien eta paisajeen planifikazioak, aldiz, krisi gogorrean sartuta daude.

Urte hauetan garrantzia izan zutenen artean aipatzekoak dira, lehendabizi, mugimenclu modernoaren eta garai honetako arkitektoaren artean zubi egin zutenak. Izen batzuk baizik ez ekartzeko, hona garrantzizkoenak : Oscar Niemeyer, brasildar arkitekto modernoa ; Jorn Utzon daniarra, Sidney Opera House-ren egilea ; Alejanclro de la Sota espainiarra, Josep Lluis Sert...

James Stirling (Liverpool, 1926-1992)

1970eko hamarraldiaren azkenetako arkitekto gailena da. Batez ere Alemanian eta EEBBetan egin zuen lan, baina baita bere jaioterrian ere, Ingalaterran, alegia. Gerra ondoko nazioarteko arkitelcttua berritu zuen.

70. hamarraldian irudi historikoei garrantzi handiagoa eman zien, eta kezka berezia erakutsi zuen eraikina hiri sarean txertatzeko . Stirling izan zen higikunde modernistatik arkitektura berria arteko trantsizioa bultzatu zuena. Arkitekto honen ezaugarri nagusia orijinaltasuna da, beti ere tradizioaren baturan. Obra gailena Stuttgarteko Netre Staatsgalerre izenekoa da. Trantsizioko obra bat da, higikunde modernistaren hasierako dogmatismotik urrundu eta, historia kontuan harturik, monumentaltasun nabarmen batera zuzentzen dena. Harenak dira, hesteak beste, Leicesterreko unibertsitateko (Ingalaterra) Ingeniaritzako eraikina, Cambridgeko unibertsitateko Historiako eraikina, etab.

Aldo Rossi (Milan, 1931-1997)

Berpizkundeko gizona izan zela esan daiteke, arkitektoa, pintorea eta idazlea izan baitzen. 1960ko hamarraldian arkitekturari buruz idatzi zituen teoriak Hiriaren arkitektura izenburuko argitalpenean plazaratu zituen, non abiapuntu bat eskaintzen baitu hiria berriro aztertzeko eta deskubritzeko.

Rossi gauza izan da, kopiatu gabe, arkitektura klasikoko irakaskuntzak egokitzeko.

Haren eraikinek iraganekoak gogorarazten dituzte formen erabileran ; kalitate unibertsala eta ereduzkoa dute ; modak saihesten saiatzen zen eta bere arkitektura propioa sortu zuen. 1980ko Veneziako Bi Urtekorako egindako obran (II Teatro delMortdo), ur gainerako eraikin bat proiektatu zuen, faro bat gogorarazten zuen dorre moduko bat zuena eta antzoki baten eran eraikia, non beha daitekeen eta behatua izan. Rossiren lanak dira, orobat, Modenalco (Italia) San Cataldo hilerria, Maastricheko (Holanda) Bonnefanten museoa, etab.

Alvaro Siza (Oporto, 1933)

Itxuraz oso bakuna bada ere, Sizaren arkitekturak sentiberatasun estetiko herezia du kokatuta dagoen kontestuarekiko. Arkitektoak herak eraldatze arkitektura deitzen dio bere lanari, ez asmaziokoa. Garrantzi berezia ematen dio kokapenari eta hori bere metodoan islatzen da : tokian bertan egiten ditu krokisak. Sizaren arkitekturak errespetua agertzen dio inguruneari -berdin dio eraikin zahar bat izan, Lisboako auzo bat edo Portoko ibaiertz bat-, baina errespetua dio, halaber, bizi duen garaiari ere. Aipatzekoak dira, Sizaren lanen artean, Schilderswijkeko (Haga) hirigintza plana eta etxebizitza multzo bat, Santiago de Compostelako Arte modernoko museoa, eta Bartzelonako Olinpiar Jokoetarako Meteorologia Zentroa. Sizak proiektatu ditu kostu merkeko hainbat etxebizitza multzo Portugalgo gobernuarentzat. Horietatik, Evoralco Malaqueira auzokoa da ezagunena .

Norman Foster (Manchester, 1945)

Fosterren arkitekturaren kezka nagusia teknika da. Teknikaren alderdi baikorra lantzen du, baina teknika ez da berez fede bat, eraikinen giro baldintzak hobetzeko eta erosotasun maila igotzeko ahalegin bat baizik . Cambridgeko unibertsitateko Zuzenbide fakultatea eta Bilboko Metroa dira Fosterren lanetako batzuk.

Frank O. Gehry (Toronto, 1929)

Garai honetako arkitekto ausartenetako bat da, nahiz eta, izatez, eskultorea den.Gelu-yk molde asko hautsi ditu eta gizadiaren aurrerapen teknologikoetan oinarritu da bere obrak eraikitzeko. 1960ko hamarraldian, pinturaren, eskulturaren eta arkitekturaren arteko harremanez interesatu zen.

Haren estiloa Santa Monican beretzat egin zuen ehearen proiektuan islatzen da ondoen . Gehryk holandar kolonia garaiko egitura bat aluminio izurtuzko horma batez bildu zuen, eta hormaren gainean tela metalikozko hesi bat jarri zuen, leiho asimetrikoak dituena, nondik zurezko oholak eta barruko sendogarriak ikusten diren. Bilboko Guggenheim museoa da Gehryren obra ezagunena .

Rafael Moneo (Tutera, 1937)

Hasieran, irakaskuntzan eta arkitekturaren teoria lantzen aritu zen, batik bat.

Eraikina dagoen tokiko espirituaren etengabeko kontzientzian oinarritzen da Moneoren arkitektura. Beharbada horregatik gertatzen da sailkatzen zaila. Kontzeptu eta ideia asko bildu, eta denak iragazten ditu, tokiaren, xedearen, formaren, klimaren eta beste hainbat baldintzaren arabera . Horren ondorioz, eraikin guztiak desberdinak dira, baina, aldi berean, estilo bertsua dute. Haren lanak dira, hesteak beste, Meridako Erromatar Arteko museoa, Donostiako Kursaal Auditorioa, Mallorcalco joan eta Pilar Miro Fundazioa, Estokolmoko Arkitekturako eta Arte garaikideko museoak.