Artea»XIX eta XX mendeak

Vincent Van Gogh

Marrazkirako dohaina txiki-txikitandik erakutsi bazuen ere, Van Gogh ez zen hogeita zazpi urte bete arte hasi marrazten eta pintatzen, eta hamar urte besterik ez zituen egin artegintzan. Bizitza eta artegintza hain daude lotuak Van Goghengan, non bizilekuz aldatu zuen aldi bakoitzari aro berri bat baitagokio bere lanean. Pariseko egonaldia bukatu, eta Arles-en bizi izan zenean iritsi zuen betetasuna Van Goghen arteak : bi urtetan, 350 bat koadroren bidez. Hala, pinturaren historiako artistarik handienetako bat bihurtu zen. Haren sentimenduen, usteen eta gogoeten berri zehatza ematen dute bere anaia gazte Theori hemezortzi urtez idatzi zizkion gutunek. Gutun horiek, bere baitan zeukan gaixotasunarekin izandako borroka lazgarriaren lekuko izateaz gainera, literatura maila handiko adierazpen dira.

Nortasunaren bila (1853-1880)

Vincent Van Gogh 1853ko martxoaren 30ean jaio zen Groot Zundert-en (Brabant, Herbehereak) ; aita, Theodore, artzain protestantea zuen. Sei anaia-arreben artean zaharrena zen Vincent. Haren arreba Elisabethen hitzetan, txiki-txikitandik izan zituen nortasun arazoak : "Ez bakarrik hurbilekoak arrotz zitzaizkion, bera ere arrotz zitzaion bere buruari". Hamasei urterekin lanean hasi behar izan zuen, eta Hagako arte galeria batean jarri zen saltzaile. Gero Bruselara eraman zuten, eta gero Londresera, non maitasun zapuztu batez etsia harturik ihesi, Parisera joan baitzen, eta han Louvre museoa ezagutu zuen, Corot-en eta Millet-en lana bereziki ; 1876an Ingalaterrara itzuli zen, eta arte-saltzaile lan hura utzi zuen.

Orduan, onginahizko eta mistizismozko halako sukar batek harturik, bere bizitzako aldirik oinazetsuena hasi zuen. Irakasle izan zen erruki etxe batean, gero eskola-maisu eta sermolariaren laguntzaile Londreseko aldiri behartsu batean, eta azkenik artzain protestante izatea erabaki zuen. 1877an, teologia ikasketak egiten saiatu zen Amsterdamen, baina alferrik ; 1878an, Bruselako ebanjelio eskolan ere ahalegindu zen, baina han ere ez zuen aurrera egin, eta, azkenean, sei hilabeterako bidali zuten misiolari Belgikako eskualderik behartsuenetako batera, meatzari lurralde batera. Ez omen zuen sermoietarako dohain handirik, eta ezin bihozberagoa izanagatik, hango jendeak ez zion harrera onik egin, eta elizak gaitzetsi egin zuen azkenerako. Hondamen hark sortu zion etsipen izugarrian aurkitu zuen Van Goghek bere bokazioa, marrazteari eman baitzitzaion bete-betean, eta hala aldatu zitzaion erro-errotik bizitza.

Nahitaezko uko egite haien eta etsi-etsian hartutako erabaki haien ondoren VanGoghek hartu zuen bide artistikoak gainerakoekin komunikatzeko premia bizi bat adierazten zuen, baina ez zuen bide horretan inondik ere aurrera egiterik izango, ez zuen erantzunik batere izango, baldin eta bere anaia Theok erabateko laguntza eta babesa eman izan ez balio, bai diruz eta bai kemenez. Bestalde, irakurketaren bidez (Biblia, Zola, Dickens, Hugo, Balzac) indartu zuen Van Goghek munduaz eta gizarteaz zuen ikuspegia, eta beste artista batzuen lanetan (Rembrandt, Dupre, Daumier, Delacroix, Hals, eta batez ere Millet) ase zuen bere jakin-min handia eta hartu zuen bizitzeko eta bere lanerako behar zuen bultzada, dohain handia baitzuen, gainera, artelanak ezagutzeko, aztertzeko eta ederresteko . Hasiera-hasieratik, Van Goghek jende xumearen pintoretzat eduki zuen bere burua, haien lan gogorraren eta esker gaiztokoaren goraipatzailetzat, haien kontsolatzailetzat .

Holandako aldia (1881 - 1885)

Litografiak eta egurrean egindako grabatuak kopiatzen hasi zuen Van Goghek bereikasketa aldia, eta Milleten lana hartu zuen eredu gisa, huraxe izan baitzuen, beste guztien gainetik, pintorerik maiteena eta miretsiena . 1881ean, Etten-en, bere gurasoak han bizi baitziren, nekazariak, erretratuak eta, batez ere, paisajeak marraztu zituen, bai zuzenean marraztu ere, gerora Van Goghen obran argi eta garbi sumatako zen ekialdeko artearen eta marrazkeraren zantzuz.

Van Goghek era askotako materialak erabili zituen marrazteko. Hasieran tresna tradizionalez baliatu zen -lapitza, klera beltza, ikatzezko ziria, benenezko ziria, igeltsua, Txinako tinta eta akuarela-, eta material bakoitzaren erabilera eta ezaugarriak aztertu eta landu zituen. Ez zion material bakoitzari berak nahi zuen etekina beti atera, eta askotan hainbat material nahasten zituen koadro berean, material bakoitzaren mugak gainditarik honela. Esperimentu eta saio asko egin zuen, adibidez, klera bustia erabili zuen batzuetan ; beste batzuetan, materialen konbinazio bitxiak egin zituen : adibidez, finkatzeko gai gisa esnea erabili, eta klera litografikoa eta moldiztegiko tinta, marrazteko tresnatzat. Bere garaian erabiltzen ez zen materialik ere erabili zuen, italiar klera, esate baterako.

Maitemindurik zeukan emakume baten arbuioz, eta aitarekin zuen liskarrezko harremanaren ondorioz -azkenerako etxetik bota zuen aitak-, Van Goghek Hagan hartu zuen aldi baterako bizilekua, eta han pintura ikasketak egin zituen Anton Mauverekin.

Akuarelagintzan ibili zen buru-belarri eta perspektiba ikasten ari izan zen.

1883ko irailetik 1883ko abendura, bakarbakarrik bizi izan zen Drenteko probintzian, Holandako iparraldean. Han gogotik aritu zen pintatzen bere margolari sena bideratzeko, eta Sien bere adiskide minak alde eginizanak sortu zion itolarriari eta etsipenari illes egiteko eta menderatzeko. Gero Nuenen izeneko herrixka batean hartu zuen bizilekua, hantxe kokatu berria baitzen bere familia, eta Brabanteko herri txiki hartantxe iritsi zuen Van Goghek bere lanean erabateko ziurtasuna : nekazariak lanean harri beltzez eginiko zirriborroetan irudikatuak, marrazkilari gisa zuen bikaintasunaren erakusgarri ; berrehun bat koadro egin zituen, nekazarien eta eskulangileen irudiak, paisajeak eta izadi hilak, margo ilunez margotuak, pintzelkada adierazgarriez, bolumenak argi-ilun zakar eta indartsu batez nabarmenduak (Patata-jaleak, 1885), eta, hala, holandar errealismoaren tradizio handiarekin bat egin zuen, Frans Halsek eta Rembrandtek urratu zuten bidean. Garai honetako obra akatsik eta trakeskeriarik gabea ez bada ere, inspirazio eta etorri handikoa da, giza izatearen lekukotasuna emateko borondatez egina, Van Goghen idealak eta bere barne arazoak argitara ateratzen dituena.

Anberesko aldia (1885eko azaroa 1886ko otsaila)

Anberesen egin zuen egonaldia garrantzi handiko urratsa izan zen Van Goghen bilakaeran. Anberesen Rubensen margolanak aztertu zituen eta lehenengo aldiz ikusi zituen japoniar grabatuak, baita miretsi eta aurrerantzean haien bilduma egin ere ; bi iturri horiei esker are gehiago trebatu zen margoen baliabideetan, nahiz ordu arte aski landua zuen alor hori, bai holandar maisuak aztertuz, eta bai Parisen ikusiak zituen Veronese italiar margolariaren eta Delacroix frantsesaren eraginez.

Pariseko aldia (1886ko otsaila - 1888ko otsaila)

Baina Parisen zegoen garai hartan arte giroa, eta han bakarrik berritu zezakeen Vincentek bere ikuspegia. Izan ere, 1886an heldu zen Parisera, inpresionistek beren azken erakusketa egin zuten urtean bertan, eta 1887an egin zen Milleten obraren atzera begirako lehenengo erakusketa.

Theoren etxean kokatu zen, izan ere Goupil arte etxeak Parisen zuen ordezkaria baitzen 1880az geroztik anaia ; Cormon pintorearen lantegian ibili zen, eta han, besteak beste, Toulouse-Lautrec-en ezagutza egin zuen. Bere anaiaren bitartez ia inpresionista guztiak ezagutu zituen, Seurat eta Pissarro bereziki, eta baita Gauguin ere.

Tanguy Zaharra ospetsuaren dendan, eta Cezanneren obren itzalpean, Signac frantses pintorearen adiskide egin zen. Garai hartan, urrats handiak eta bizkorrak egin zituen Van Goghen arteak : margo argiak erabili zituen loreen eta lore ontzien koadro txiki ñabardura bitxikoak egiteko. Japoniar grabatuen eraginez, Van Goghek askeago eta lasaiago pintatu zuen (Izadr hila lrnaorekin, 1887). Aldi berean, eta Pissarroren aholkuei esker, argiari buruzko teoria berriei esker, eta Signacen lankidetzari esker, margo biziagoak erantsi zizkion ordu arte erabiliak zituen margoei, pintzelkada biziagotu eta zatikatu egin zuen, eta batzuetan bere marrazkien grafismora ere itzuli zen. Garai hartan margotu zituen Montmartreko eta Pariseko ingurtietako ikuspegiek kontrastea sortzen dute bere obrako gainerako lanekin, hain baitira alaiak eta freskoak (jatetxe batera barrualdea, 1887).

Arles (1888ko otsaila 1889ko maiatza)

1888 urtearen hasieran hainbat arrazoik bultzatu zuen Van Gogh Parisetik alde egitera . Batetik, bere anaia Theo ezkontzekotan zen, eta Vincentek halako babesgabetasunezko sentipen bat izan zuen ; bestetik, eta pinturari are gehiago zegozkion arrazoien eraginez, Van Goghek biziro sentitzen zuen bere baitan Parisetik joateko premia, zeren eta hasia baitzen inpresionismotik urruntzen, zaharkitua iruditzen baitzitzaion ordurako, eta aipamenen bidez adierazteko joera nabarmenegia irizten baitzion baita ere ; iritzi eta jarrera hori argi sumatzen da Pariseko garaiko azken koadroetan : Liburu borlak (1887) eta Autoerretratua astoarena aurrean (1888). Hala, irudiaren egituraren batasuna berreskuratzen saiatu zen, eta formaren eta margoen adierazpen eta sinbolo ahalmena lantzeari eman zitzaion.

Frantziako hegoaldera abiatu zen beraz, Arles-era, Lautrec-ek aipatua baitzion herri hori, argi gehiagoren eta margo gehiagoren bila. Han oinarri-oinarrizko aurkikuntza bat egin zuen : bazter haietako eguzki argia. Lilura gisako hark indar eta bizitasun handiagoko tonuak erabilarazi zizkion, eta ordu arte halako indarrez erabili ez ziren kolore elkarketa harrigarriak iradoki, bai harrezkero egin zituen koadro guztiak bestelakotu ere.

Bere marrazkietako grafismoak, ordurako goi mailara iritsia izanagatik, indar berria hartu zuen artistak sumatzen zituen gauzen argizko eta margozko itxurarensentipena koadrora aldatzerakoan. Margoen eta argiaren nahasketak bortiztu egiten zuen izakien eta gauzen presentzia eta izate benetakoa, eta aldi berean agerian jartzen zuen haien alderdi espirituala. Crau-ko ar -dokla-n (1888ko ekaina), adibidez, horien eta urdinen harmonia nagusitzen da, oparotasunaren eta gelditasunaren irudikatze bikainez, zehaztasun guztiz klasikoz ; Arlestarra (1888ko azaroa) koadroan, berriz, margoen elkarketa gehiegizko eta ia ezin jasanezkoa beltzez eta herdez estalitako zati handien bidez dago neurrira ekarria. Kafe bateko terraza garrez (1888ko iraila) koadroan tonoen distira da ohargarriena, eta halako itolarrizko sentipen min bat orobat. Margoen lilura hark -batzuen interpretazioaren arabera, Van Goghek halako erronka bere buruaren hiltzaile bat bota nahi izan zion era hartara eguzkiari- Eguzkrlareu sailarekin iritsi zuen bere goren maila, kolore horien nagusitasun erabatekoak oso-osorik hartzen baitzuen koadroa margolan multzo hartan, eta horien erabilera hori izan zen, hain zuzen, Arleseko egonaldi haren bereberezko ezaugarria.

Bitartean, Van Goghek Arlesera berekin bizitzera etortzeko deia egina zion Gauguini, haren mireslea baitzen, eta bai Gauguin Arlesera etorri ere, 1888ko urriaren 20an.

Pintatzen buru-belarri arituz elkarrekin bizitzeko saio hark ez zuen askorik iraun ordea . Van Gogh zeharo hartua zeukan gogo beroak eta suharrak, sortzeko lehiaren egonezinak eta artegatasunak, eta pintatzeko premia ezin asetuzkoak ondorio larriak izan zituzten azkenerako : 1888ko abenduaren23an liskar gogorra izan zuen Gauguinekin, hura hiltzen saiatu zen, eta ezkerreko belarria moztu zuen. Bi gizon haiek izaeraz elkarrengandik zeharo desberdinak zirela garbi adierazteaz gainera, iskanbila hark orobat frogatu zion Van Goghi, bere haitako gaisotasuna azaleratzen ziolarik, artisten komunitate bat sortzeko zituen ametsak ustel atera zitzaizkiola, eta, horrez gainera, zuzen-zuzenean bakardaderik latzenean gelditu zela berriro.

Geroztik, lasaialdi bat izan zuen, non, besteak beste, Atttoerretratzta belarria mozturik pintatu baitzuen (1889ko urtarrila), harik eta Arleseko biztanleen eskariz, ospitalean sartu zuten arte.

Saint-Remy (1889eko maiatza - 1890eko maiatza)

Handik bi hilabetera, bere burua hiltzeko ideiak oinazetua, gaitzak barrena jaten ziola jakitun, herak hartu zuen, bere kabuz, Saint-Remy-de-Provenceko Saint-Paul-de- Mausole erruki etxean sartzeko erabakia.

Depresio aldiak eta zuzperraldiak izan zituen, eta lanean buru-belarri ari izan zen han ere. Van Goghek garai hartan iritsi zuen bere lanean betetasuna. Paisajeak, loreen koadroak eta erretratuak egin zituen, eta margoak oso modu bere-berean erabiltzera iritsi zen, horiak, berdeak, urdinak eta malbak oinarritzat harturik (Makalak, 1889 ; Belar lehorrezko meta, 1889). Arlesen pintatu zituen koadroetan atzealde gisa egin zituen eremu zabal kolorez ase haiek, japoniar grabatuen eta Gauguinen eraginez besteak beste, gero eta mugimendu dinamikoagoz irudikatzen zituen Saint-Remyko garai honetan, pintzelkada etenen bidez, neoinpresionistek erabili izan zuten modu berean ; baina, herez, Van Goghek berak banbuz eta kanabera landuz, japoniarren erara, eginak zituen birtuosismo harrigarriko marrazkietan zuten jatorria (Olibondo zelaitik, 1889 ; Cratt Vontrttcrjourretik ikusia, 1888; Bi zuhaixka hesi batean atzeart) . Van Goghek berak aitortua da gorriekin eta berdeekin giza grina izugarriak adierazi nahi zituela, baina neurritasun handiz erabili zituen margo beroak, eta margo neutroen bidez baretzen zuen mutur-muturreko tnargoen gogortasuna. Van Goglien estiloak aldaketa handiak izan zituen beraz : tintaz eta kainaberaz eginiko marrazki paregabeetan batetik, eta Arleseko aldikoak baino margo apalagoz pintaturiko koadroetan bestetik, grafismoaren eta pintzelkada etenen nagusitasunaz, margotzeko era zurrunbilotsu eta sigi-sagatsuak eromenaren mugimenduen irudikapena ematen zien olibondoei, gari sailei, eta lurralde hartako zeru gangari (Gau iza) ,tsua, 1890). Garai bertsu horretan hasi zen Van Gogli ezaguna izaten. 1890eko urtarrilean Albert Aurier-ek lblercure de France aldizkarian argitaratu zuen artikulu batean Van Goglien aurkikuntzak goraipatu zituen ; urte hartako otsailean bertan, Bruselan egin zen erakusketa batean Anna Bosch margolariak Van Goghenrllabastigaria erosi zuen 400 liberatan.

Auvers-sur-Oise (1890eko maiatza - 1890eko uztaila)

1890eko maiatzean Parisera itzuli zen Vincent, Theo anaia, haren emaztea eta haren seme jaio berria ikustera, eta handik egun batzuetara Auvers-sur-Oise herrian hartu zuen egoitza. Han Gacbet doktoreak -Cezanneren eta inpresionisten adiskide zenak eta Van Goghek bizpahirutan erretratu zuenak- egin zion harrera, eta zaindu zuen eta Vincentez arduratu zen. Hango giro lasaiaz eta ingurukoen goxotasunaz sosegaturik, gogotik ari izan zen bere margogai kutunenak margotzen : erretratuak eta paisajeak.

Haren pintatzeko modu sukartsua eta asaldatua baretu egin zen, eta haren margoen eskala biziberritu eta freskatu, bazter haietako argiaren eraginez agian (Attue)seko eskarlera, 1890). Barealdi hark ez zuen askorik iraun ordea ; Theok Holandara itzultzeko asmoa zuela adierazi ziolarik, Vincent babesgabe eta hakar-bakarrik sentitu zen berriro, eta berriro nagusitu zitzaion krisialdiaren izu-ikara : bat-batean haren ikuspegia nahasia bihutni zen, Ilaren margogaiak ez ziren jadanik ordu arte bezain argi bereizten, eta estiloa oso gogortu zitzaion (Gari sailak beteekin, 1890). Autoen -etratuek aski argi erakusten dute Van Goghek gizarte bidegabekerien kontra, gaLxotasunaren kontra eta bere buruaren kontra, azkenik, izan zuen borroka latza.

Uztailaren 27an, soroetan barrena galdurik, bere buruari tiro egin zion bularrera.

Uztailaren 29an hil zen. Handik gutxira-1891ko urtarrilean- hil zen haren anaia Theo ere.

Van Goghek eragin handia izan zuen bere ondorengo artistengan. Fauvistek koadroa margo pintzelkaden bitartez nola antolatu ikasi zuten harengandik ; espresionistek, berriz, margoek izan dezaketen indar eta zeregin sinbolikoa. Van Goghen Frantziako garaiko artelanen itzala nabarmena izan da arte modernoak geroztik egin dituen urrats askotan ; Holandako aldiko lanak, aldiz, ez ziren besteak bezain aintzat hartuak izan, harik eta I. Mundu gerran belgikar-holandar espresionistek Van Goghen lan haiez baliatu ziren arte, maisulantzat aitorturik. Azkenik, bere azken koadroak -Gari sailak beleekin ; Ziil.)aitzak?, sustraiak eta adarrak--, XX. mendeko arte jarrera eta joera askoren aitzindari dira, batez ere abstraktua esaten zaion espresionismoarena.

Van Goghek 879 koadro, 10 bat grabatu eta 1.756 marrazki egin zituen pintatzen hasi zenetik hil zen arte joan ziren hamar urteetan . Haren lana hainbat museotan dago banatua : bere obraren erdia inguru Amsterdamgo Stedelijk Museum-en, Vincent Van Gogh Rijksmuseum-en eta Otterlo-ko Rijksmuseum-en . Hagan eta Rotterdamen-go hirietan ere badira Van Goghen lanak, eta Pariseko d'Orsay museoan badira hogei bat koadro, bai orobat Estatu Batuetako museo nagusietan, eta bilduma partikularretan.

Baita ere Suitzan, Alemanian, Britainia Handian, Moskun, Sao Paulon...

Van Goglien koadroen (Amsterdam) eta marrazkien (Otterlo) atzera begirako erakusketa zabal-zabal bat egin zen 1990ean, Holandan, haren heriotzaren mendeurrenean.