Artea»Berpizkundea
Berpizkundeko arkitektura Espainian
Espainiako artean ezin bereiz daiteke azken gotikoaren amaiera distiratsuaren eta Berpizkunde
hasieraren artean muga garbirik. Zenbait lekutan oso bizkorra izan zen estilo
batetik besterako trantsizioa, eta kanpoko artistak erakartzeko adina indar lortu zuten
zenbait kasutan ; horrela,Andaluzia eta Gaztela esaterako arte gune aipagarri bihurtu
ziren Berpizkundean.Azken gotikoan estilo platereskoa nagusitu zen, baina XVI. mendearen
erdialderako italiar purismoa zabaldu zen eta, Italiako artea ongi ezagutu arren,
aldi berean Espainiako bertako kulturan oso errotuta zeuden artistak Berpizkundeko
errepertorioa lantzen hasi ziren. Espainiako Berpizkundearen hasierako arkitekturan
Rafaelen eragina da bereziki azpimarratzekoa, baina Michelangeloren zenbait ezaugarri
ere antzematen dira ; gerora, ordea, Michelangelo hartu zuten eredu, "manierismo
eraberritu" gisa ezagutzen den joeraren baitan.
Espainiako Berpizkundearen aitzindari nagusia Pedro Machuca toledotarra izan zen,
eta Berpizkundea bete-betean islatzen duen obra, berriz, Escorial monasterioa, hispaniar
artean berebiziko eragina izan zuen eraikina, "estilo herreratarra" sortu zuena hain
zuzen ere. Berpizkunde hasieraren eta Berpizkunde betearen artean aipatzekoa da, orobat,
Espainiako gune musulmanetan Berpizkundeko joerak eta apaindura musulmanak
bateratuz eginiko zenbait arkitektura lan, Cisneros kardinalearen arkitektoek eginak
gehienak, adibidez Toledoko katedraleko kapitulu aretoa eta Alcalako unibertsitateko
kapera eta paraninfoa.
Espainiako Berpizkundearen aitzindariak: Pedro Machuca eta haren jarraitzaileak
Pedro Machuca (Toledo, ? - Granada,
1550) arkitekto gisa ez ezik, margolari gisa
ere nabarmendu zen. Pintura eta arkitektura
ikasketak Italian egin zituen, eta handik
itzuli ondoren Granadan hartu zuen bizitokia
. Italian egon zen garaian harremanak
izan zituen Rafael eta Michelangelorekin, eta
haien kutsua nabarmena da bere pinturan,
Michelangelorena bereziki, Sttfi •agioko Andre
Ltarra (1517 ; Prado, Madril) esaterako.
Lan hori Italian bizi izan zen garaikoa da,
baina koadro gehientsuenak Granadara
itzuli ondoren egin zituen. Dena dela, Machucak
margolari gisa baino ospe handiagoa
izan zuen arkitekto gisa. Arkitekturako
lanetan Bramanteren eta Sangalloren eragina
antzemanten zaio, eta baita Florentziako
eskolako arkitektoena ere. Bere obra aipagarriena
Granadako Karlos V.aren jauregia
da, Alhambraren barrutian eraikia. Jauregi
haren proiektua 1526koa da, baina Pedro
Machucaren seme Luisek amaitu zuen 1550.. rte inguruan. Espainiar tradizioa alde batera
utzita, garai hartan oraindik lantzen zen
estilo platereskotik urrun, oso nabarmenadu italiar artearen eragina, batez ere Bramante,
Rafael eta Peruzzirena, eta huraxe
izan zen Espainian XVI. mende hasieran
egin zen eraikin ,
Machuca, eta bereziki Karlos V.aren jauregia
izan ziren, esan bezala, Espainiako
Berpizkundeko arkitekturaren aitzindariak,
baina Machucaren jarraitzaileek ere egin
zituzten lan aipagarriak, batez ere Andaluzian. Arkitekto ezaguna da, esaterako,
Andres de Vandelvira (1509-1575). Soluzio
berriak erabili zituen ataurreetan, eta trebetasun
handiz landu zuen ganga trenkatua ;
zutabe meheak erabili zituen batez ere, eta
apaindura soilez hornitu zituen bere eraikinak
. Lan ezagunenak Jaenen egin zituen :
Salbatzailearen eliza (1566), Siloeren marrazkietan
oinarraiturik egina, ataurre bikaina
eta oinarri beribileko kapera bat dituena ; Uela
de los Cobos (1561) eta Vazquez de Molina
(1562 ing.) jauregiak ; Santiagoko ospitalea
(1575), ganga trenkatu bikainekiko eliza
duena, eta katedraleko zenbait ataletan ere
lan egin zuen (gangak eta harroinak, kapitulu
aretoa, saltristia). Baezan udaletxean eta
katedralean egin zituen zenbait lan.
Izpiritu lclasizista berreskuratzen ahalegin
handia egin zuen, halaber, Hernan Ruiz
Gazteak Cordoban eta, batez ere, Sevillan.
Izan ere, Sevillan Odolaren ospitaleko eliza
eraikinaren proiektua egin zuen (1560),
Escorial monasterioaren aurreko eraikinik
klasikoena, eta Giraldaren eraberritze lanak
amaitu zituen (1568).
Escorial
Escorial monasterioa cla Espainiako Berpizkunde
beteko monumentu nagusia. Filipe
II.a erregeak eraikiarazi zuen monasterio
hau, erregeren panteoi eta jauregi ere
izan zedin. Espainiar monarkiaren eta, bereziki,
Austriako etxearen arrandia aditzera
eman behar zuen. Erregearen botere guztizkoa
eta haren mendekoen batasuna adierazi
behar zuenez, leku mortu batean eraiki
beharra zegoen, beste monumentuetatik
urnul, eta oinarrizko zerbitzuak betetzeko
behar zen jendeak bakarrik bizi behar zuen
han, hau da zerbitzu izpiritualak betetzeko
erlijio komunitate bat eta zerbitzu materialak
beltzeko gutxieneko zerbitzariak.
Eraikuntza lanak li63an hasi ziren, Juan
Bautista Toledokoaren planoetan oinarriturik
. Arkitekto hura Italian bizi izan zen eta
Michelangeloren taldean jardun zen lanean,
Erromako San Pedro basilikan, baina ez zen
pertsonaia ospetsua garak hartan, eta agian
horrexegatik aukeratuko zuen erregeak Escorialeko
arkitekto ; izan ere, italiar artea
ezagutu arren ezezaguna zen arkitekto bati
errazago betearaziko baitzion bere asmoa,
hau da formen tolesgabetasuna eta multzo
zurruna eraikitzea, estilo propioa osatua
zuen arkitekto ospetsu bati baino.
Juan Bautista Toledokoaren proiektuan
lauki luze bat agertzen da, patio sistema
baten inguruan egituratua, eta bi alderdi
bereizi zituena. Baina proiektu hura zabalduz
joan zen eta Juan de Herrera arkitektoak
osatu zuen behin betiko planoa, 1567an
Juan Bautista Toledokoa hil zenez gero lanen
ardura bere gain hartu eta monasterioa
amaitu zuenak. Herrera hartzen da, horrenbestez,
Escorialgo arkitektotzat.Escorialgo monasterioa arkitektura manieristaren
eredu bikaina da,' hainbesteraino
ezen Berpizkundeko apaingarriak eta
ordena alde batera utzirik geometria kuboa
hartu baitzen espazioa antolatzeko oinarritzat
. Ordena erabilienak doriarra eta toskanarra
izan ziren. Kanpoaldeko basamentoetan
berezkotasunaren zorroztasuna eta
intelektualtasunaren perfekzioa bereizteko
baliabide gisa edo, bestelako ordena bat
erabili zen, ez hain landua.
Escorial espazio lauki-zuzen izugarri handia
da ; 260 m-ko fatxada du eta 161 m-ko
hondoa. Angelu bakoitzean dorre bana du,
eta multzo guztian bereziki nabarmentzen
da basilikari buru ematen dion kupula. Basilika
da monasterioak barrualdetik duen atalik
aipagarriena (1574-1584) ; gurutze greziarreko
oina du, Bramanteren estilokoa.
Elizako aldare nagusia Crescenzik egina da,
eta baren azpian dago hain zuzen ere, erregeren
panteoia. Erretaula da elizako atal aipagarriena,
Tibaldi, Zuccari eta Leonren pinturez
hornitua ; gangetan Cambiasoren eta
Giordanoren margoak ikus daitezke.
Elizaren ondoan Ebanjelarien patioa
dago. Juan Bautista Toledokoaren obra da,
galeria bikoitzekoa ; arku doriarrak ditu behean,
eta joniarrak goian. Patio honetan
azpimarratzekoak dira monumentaltasun
geometrikoa, formen garbitasuna eta indar
purista. Aipagarria da, orobat, elizarako sarbidea
egiten duen Erregeen patioa, bi gorputzeko
fatxada monumentala duena.
Aretoei dagokienez, liburutegia eta kapitulu
aretoa dira nagusiak. Azkenik aipagarriak
dira erregeren aretoak ere. Elizaren
burualdeari itsatsita dagoen gorputzean daude,
eta izatez areto soil eta gunea den arren,
arte lan, tapiz, koadro eta altzari bikainak
bildu ziren han Filipe II.aren garaian.Apaingarriei dagokienez, hainbat artistaren
lanak nahastu zirtuen Filipe Ilak
1568az gero, artista italiarrenak (Tiziano)
gehienbat, haina baita margolari flandriarrenak
ere (Van der Weyden, Bosco). Escorialen
jardun zuten halaber Greco, Luca
Cambiaso, Carducho eta abarrek ; dena
dela, Greco hera, esate baterako, berehala
baztertu zuten, erregearen soiltasun
xedea adierazteko apaindura orotatik aldenclu
eta zorroztasunari heldu behar baitzitzaion
.
