Artea»Erdi Aroa

Gotikoa: pintura.

Cimabue eta Giotto

Gorago nonbait aipatu den bezala, pintura, eskulturaren antzera, erabat arkitekturaren zerbitzuan eta itzalean egon zen aro gotikoaren hasiera aldera. Gainera, kontuan izanik hormak zirela orduko margolanen euskarri nagusia, eta hormek garrantzia galdu zutela arkitektura gotikoan, beira leihoen mesedetan, pinturaren etorkizuna ez zen batere argia. Baina aro gotikoaren azken aldera, pinturaren bilakaeran funtsezkoa izango zen iraultza bat gertatu zen : ohol gaineko margolana garatu zen, eta hala, euskarri arkitektoniko guztietatik libre, margolanaren jabeak hura nahi zuen tokian jartzeko askatasuna zuen.

Eskualdeei dagokienez, Italiaren ekarpena funtsezkoa izan zen XIII. mendearen azkenaldetik aurrera, eta Alpeetatik iparraldera, berriz, 1400 aldera,"nazioarteko estiloa" deitu zaiona sortu zen, iparraldeko eta hegoaldeko estiloak batu izanaren ondorioz.Italiar margolariek ez zioten berehalakoan erantzun espiritu gotikoari. Italiako hiriak -Venezia, esate baterako- Bizantzioko Inperioari oso loturik zeuden, eta artistek, inspirazioa eta gidaritza behar zutenean, joera handiagoa zuten Konstantinoplara begiratzeko, Parisa begiratzeko baino. XIII. mendean, Italiako elizak, artean, "greziar erako" mosaikoz apaindurik zeu den.

Esan daiteke Ekialdeko estilo zaharrari eutsi nahi horrek atzeratu egin zuela, den boran behintzat, gotikoaren sarrera, eta ha laxe egin zuen, baina aldaketa heldu zenean, XIII. mendearen azken aldera, Bizantzioko tradizioan hain ongi erroturikegoteak eman zien aukera italiar pintoreei margolanaren artea hankaz gora jartzeko.

Cimabue

Esan bezala, tnanietzt greca deitua edo estilo neobizantziana ziren nagusi italiar pintoreen artean XIIZ. mendean zehar. Estilo horietan aurrerapen handienak egin zituena eta zetorren estilo ben - ira gehien hurbildu zena, behar bada, Cimabue florentziarra izan zen.

Cenni di Pepo zuen izena, baina Cimabue deitzen zioten goitizenez. Oso ezaguna izan zen bere garaian, hartaraino, ezen Dantek bere Diuina Contntedia famatuan aipatu baitzuen (Ptngator •i oa XI, 94-96), haina Giotto ere aipatzen zuen bertso berean, eta Cimabueren gainetik jartzen zuen.

Vasarik, Italiako margolari, eskultore eta arkitekto ospetsuenen Bizitzak idatzi zituenean, Cimabue jarri zuen zerrendako lehen tokian, eta hona zer zioen Florentzialco pintoreaz : "Cimabue izan zen pinturaren berrikuntzaren lehen arrazoia". Nolanahi ere, oso dokumentu gutxi daude haren bizitzari eta obrari buruz. Dokumentu horietako baten arabera, 1301-02an, Pisan, katedraleko absideko mosaiko baten eta Santa Klara ospitalerako egindako Liaestñ baten (egun desagerturik) ordain diruak kobratu zituen.

Data horietatik berehala hil zela uste da.Kristoren gurutziltzaketa Cimabueren obran zehar askotan errepikatu zen gaia izan zen. 1265-68 inguruan Arezzoko Kristoa pintatu zuen : tentsio gehieneko unean harri bihurtuta dagoela dirudi. Oso bestelakoa da Florentziako Santa Croceko Kristoa : 1272 aldera margotu zuen, eta beste sentiberatasun bat adierazten du. Asisko San Frantziskoren elizako Gttr -iitzrltzaketa dolugarriak berriz, bizantziar eskematismo orotik aldenduak daude.

Florentziako Santa Trinita elizarako margotu zuen tllaestit-n (egun Uffizin dago), bizantziar ikonoen finkotasunari (artean nabarmena aurpegietan eta keinuetan) adierazgarritasun handiago bat kontrajarri zion, eta espazioaren zentzua eta gorputzen bolumena bereziki landu zituen, aingeruen eta profeten irudietan, batez ere. Garrantzi handikoa izan zen Cimabueren esku hartzea Asisko San Frantziskoren elizako lanetan.

1277tik 88ra bitartean, goiko elizako koruko eta transeptuko freskoak pintatu zituen, bere laguntzaile taldearekin batera -Duccio eta Giotto taldekoak zirela uste da-, eta baita Apokalipsia, Apostoluak eta Andre Maria gaitzat zituen ziklo handi bat ere. Horiez gainera, ez dira ahaztuta uztekoak Garutzrltzaketa eta gangako Lau ebanjelariak, denak arrisku larrian, gaur egun, hormetako materialen egoera txarra dela-eta, Hona jarraian, esandakoez gainera, Cimabaueren beste obra aipagarri batzuk : Asisko beheko elizako freskoa (Ama Birjina ainger-ttekim, eta San Frctrztzisko) ; Asisko Santa Maria dei Angeli elizako San Frantziskoren irudia (Asisko freskoen eite bertsukoa) ; Boloniako Maestd ; Louvreko Llaesti (Pisako San Frantzisko elizakoa jatorriz) ; eta azkenik, Pisako katedraleko absideko mosaikoan dagoen Sanjoan bikaina .

Giotto

1267 inguruan jaio zen, Vespignanon, Florentziatik hurbil, Giotto di Bondone, Erdi Aroko pintura errotik irauliko zuen pintore eta arkitektura. Ez dago datu zehatzik Giottoren gaztaroari eta ikasketei buruz, baina uste da Cimabueren ikaslea izan zela. Leku gehiagotan ere osatu zuen, ordea, bere heziketa. Erroman, esate baterako, bizantziar klasizismoa, pintura klasikoa eta paleokristaua ezagutu eta aztertu baitzituen han. Eskultura erromanikoa ere ezagutzen zuen eta baita gotikoa ere, eta esan liteke Pisano aita-semeen eragina funtsezkoa izan zela Giottoren ibilbidean.

Giottok, batez ere, horma irudi eta freskoetan utzi zuen bere obra, oholean baino areago. Hona., ondoren, haren lanetako batzuk : Asisko San Frantzisko elizako Testamentu Zahar eta Ber •rrko istorioetako zenbait pasarte ; Florentziako Santa Maria NovellakoGurutzea; baita ere Asisko San Frantziskon, habeartearen beheko aldean, San Fr •a mtzrskar•e li elezaharra, laguntzaile askorekin ; Badiakopoliptrkoa (Florentzian, Uffizi rnuseoan), San Giorgio alla Costako Andre Maria trarurarz, eta Badiako elizako fresko zati batzuk, Giottok XIV. mendearen hasieran Florentzian egindako egonaldi emankor baten frogak dira ; 1304tik 1306ra, Paduan, all'Arena elizako Enrico Scrovegniren kaperan, oso egoera onean gorde diren freskoak margotu zituen : goiko aldean, San Joakim, Santa Arta eta Ama Brrjrmaren pasarteak, erdi aldean, Kristoren bizitzako pasarteak, beheko aldean, Gurutzrltzaketa eta Krrstar •e rz heriotzagatik deitorea, zokaloan, Bertutetak eta Brzioak, eta azkenik, sarrerako horman, eta laguntzaile askorekin, AzkemJaizro handia ; geroxeago pintatu bide zuen Florentziako Ognissantiko llaestct, (gaur Uffizi museoan) ; 1317 aldera,Paduako all'Arenako Guratzea margotu zuen, eta garai bertsuan, Florentziako Santa Croceko Peruzzi kaperan, Bi sanjoanen hrstoi•rak izeneko freskoak ; 1325 aldekoak dira Florentziako Santa Croceko Bardi kaperandauden Sari Frantziskoa -erz bizitzako pasarteak; azkenik, arkitekto gisa, 1334an diseinatu eta zuzendu zuen Florentziako katedraleko kanpandorrearen oinarria, gero beste arkitektu batzuen agindupean amaitu bazen ere.

Giottoren ekarpena

Askotan esan eta idatzi izan da aro berri baten hasiera markatu zuela pinturan Giottoren obrak, eta ezin esan horrela ez denik. Baina komeni da ez ahaztea benetako historian ez dela atal eta hasiera berririk izaten, eta ez zaio ezertxo ere kentzen Giottoren handitasunari, hori onartzen denean, haren lan egikerak asko zor diela bizantziar maisuei eta iparraldeko katedraletako eskultore handien ikuspuntu eta perspektibei. Har dezagun, esate baterako, goian aipatutako Scrovegniren kaperako Bertuteak eta Brzioak saileko irudietako bat.

Fedea irudikatzeko andre bat margotu zuen Giottok, esku batean gurutzea, eta bestean pergaminoa zuela. Lehen begiratuan ohartzen da ikuslea irudi honen eta eskultura gotikoen parekotasunaz. Baina Giottorena ez da estatua bat, eskultura bat dirudien margolan bat baizik. Argi ikusten da hau besoen perspektiban, aurpegiaren eta lepoaren modelatuan, eta jantziaren izurrak markatzen dituzten itzal sakonetan. Mila urte ziren antzeko ezer egin ez zela. Giottok asmatu zuen berriro gainalde lau baten gainean sakontasun itxura sortzeko artea.

Ikus dezagun orain beste margolan bat, Scrovegniren kaperakoa hau ere, Kristoreni brzrtzako pasarteak zikloko Jerusalemgo sarrera. Ekintza koadroaren paraleloko planoan gertatzen da, eta freskoaren teknikaberez soila eta apaindura gutxikoa izan arren, eragin bortitza du ikuslearengan : hainbeste hurbiltzen gaitu pasartera, non ikusle baino areago, bertan gauden irudipena sortzen baitigu. Nola lortu du artistak efektu harrigarri hori? Lehenik, gertaera guztia lehen planoan jarri du, eta gero ikuslearen begirada koadroaren erditik behera zuzentzeko modua bilatu du. Era honetan, irudikatutako pertsonaien plano berean dagoen irudipena pizten zaio ikusleari. Ikuslearen ikuspuntua hain zehatz kalkulatze hori aurrerapen handia izan zen, eta Giottori aitortu behar zaio erlazio hori lehenengoz definitu izana. Bestalde, Giottoren margolanetan, irudiak dira, arkitektura esparrua baino areago, koadro barruko espazioa eratzen dutenak. Ondorioz, espazio hori mugatuagoa izan arren, askoz sinesgarrigoa gertatzen da aurreko margolanetakoa baino .

Giottoren garaikideei ia mirarizkoa iruditu bide zitzaien haren artearen errealismoa . Horregatik ipini zuten Antzinate klasikoko pintore handien parean-gutxienezedo gorago. Alde guztietara zabaldu zen Giottoren ospea. Eta hori ere berrikuntza handia izan zen. Lehenago ere izan ziren, jakina, estimazio handiko maisuak, baina, oro har, inork ez zuen pentsatzen maisu haien izenak gogoan gorde behar zirenik.

Eta artistak beraiek ere, ez ziren bereziki ospe bila ibiltzen. Askok ez zituzten obrak sinatu ere egiten. Ez ditugu ezagutzen, esate baterako, Chartres, Estrasburgo edo Naumburgoko eskultura gogoangarrien egileen izenak. Beraz, Giottok, honetan ere, atal beni bat hasi zuen artearen historian. Geroztik, lehenik Italian, eta gero gainerako herrialdeetan, artista handien historia bilakatu da artearen historia.