OMEk nabarmendu du COVID-19k ekitaterik eza eta gizarte-kalteberatasuna areagotu dituela argitalpen batean, eta tresna batzuk proposatzen dituela horri heltzeko eta hura murrizteko, NBEk (2015) Garapen Jasangarria lortzeko onartutako helburuen ildoan.

Dokumentu honek COVID-19 pandemiak biztanleria-taldeetan duen eragin desberdina azpimarratzen du, baita gobernuek ekonomia-, gizarte- eta/edo osasun-ekitate ezak eragindako biztanleria-sektore kalteberenak babesteko erantzun-planak eta -neurriak diseinatzerakoan eta ezartzerakoan erakutsitako aurrerapen eza ere.

OMEk adierazi du garrantzitsua dela neurriak hartzea osasun-zerbitzuen (larrialdiak, lehen mailako arreta eta osasun komunitarioa) funtzionamendua egokitzeko eta zaintzeko, herritarren kutsadura-arriskua murrizteko eta esku-hartze goiztiarrak garatzeko, pertsonen osasunerako konplikazioak ekiditearren.  

Ildo horretan, nabarmentzekoa da desberdintasunei eusteko eta horiek murrizteko neurriak diseinatzearen garrantzia, pandemiaren ondorioz gizarte, ekonomia eta osasun-arloan areagotu egiten baitziren. Azken batean, OMEk ez du soilik COVID-19ren bidezko epidemiarekin sortutako desberdintasunak saihesten saiatzearen alde egiten, baizik eta haren ondorioz larriagotutako aurretik zeuden desberdintasunak arintzea proposatzen du.

Arreta osasunaren desberdintasunei

Egoera ahulenetan dauden pertsonek osasun-egoera okerragoa dutelako osasunaren gradiente soziala COVID-19ren testuinguruan ere agertzen da, eta, beraz, pertsona horiek zaurgarriagoak dira beren osasuna (beren baldintzengatik edo osasun-sistemara iristeko zailtasunengatik) eta egoera sozioekonomikoa okerragotzeko. Ondorioz, dauden desberdintasunek kalteberatasun sozial, ekonomiko eta epidemiologikoko egoerak sortzen dituzte, eta desberdintasun berriak eragin ditzakete.

Kolektibo kalteberenen artean, OMEk, funtsean hiru identifikatzen ditu :

• Bezeroaren arretarako zerbitzuetan postuak dituzten eta infekzio-arrisku handiagoa izan dezaketen pertsonak.
• Egoera sozioekonomiko txarrean dauden eta eskolatzea eteteak garatzeko aukerak murrizten dizkien adingabeak.
• Lanpostu finkatuak galdu dituzten eta zorpetze-egoeren eta diru-sarreren galeraren eraginpean dauden pertsonak.

Era berean, OMEk COVID-19 pandemiaren testuinguruan osasuneko ekitaterik ezari heltzearen aldeko apustua egiten du, neurriak konbinatuz:

• Berariazko izaerakoak; erraz identifika daitezkeen kolektiboei lehentasuna ematea proposatzen dutenak, bai COVID-19ren ondorioetarako, bai eusteko neurriak gauzatzeko.
• Izaera unibertsalekoak, biztanleria osoaren premia gero eta handiagoei erantzuteko neurri inklusiboak ezar daitezen sustatzen dutenak.

 COVID-19ren eragin sozioekonomikoak eta osasunerako ezarritako euste-neurriak

Arrisku epidemiologikoa handiagoa da pertsonen kalteberatasun sozial eta ekonomiko handiagoarekin batera. Hala ere, kalteberatasun sozioekonomikoak ez du COVID-19 sufrimendua edo horren ondoriozko heriotza eragiten. OMEk hiru pertsona-kategoria handi identifikatzen ditu, eta horiek lagundu egiten dute COVID-19ren ondoriozko osasun txarreko eta hilkortasuneko guztizko kargan:

• a Gizarte_ mailan egoera ahulean dauden pertsonek gaixotasun larriak eta erikortasun anitza izaten dituzte (bihotzeko gaixotasunak eta diabetesa, adibidez), egoera txarrenean dauden pertsonekin alderatuta. Gaixotasun larriak dituzten pertsonak dira, edo COVID-19ren ondorioz hiltzen direnak.
• COVID-19 hartzen duten baina osasun-ondorio larrienak jasaten ez dituzten pertsonek baliteke proba ez egitea eta, beraz, berandu iristea/jotzea osasun-sistemara. a Arriskuaren artean, handiagoa da egoera ahulenean dauden biztanle-taldeetakoak, hala nola (etxerik ez duten pertsonak, bazterketa-arriskuan dauden pertsonak, adinekoak egoitza-zentroetan, etab.).
• COVID-19ren sintomak hartu edo garatzen ez dituzten pertsonek bestelako ondorio sozioekonomikoak eta osasun-ondorio kaltegarriak pairatzeko arriskua dute COVID-19ren aurkako euste-neurriak ezartzearen ondorioz, hala nola arreta medikoko zerbitzuak etetea, gizarte-isolamendua, etxeko indarkeria, etxebizitzarik eza, enplegu-galera edo lan-aukera informalak, pobrezia areagotzea eta hezkuntzarako sarbide murriztua.

 COVID-19ren ondoriozko osasun txarreko eta hilkortasuneko guztizko kargak inpaktu sozioekonomikoak eragiten ditu pertsonen eta haien familien bizitzan, epe laburrean eta luzean; izan ere, COVID-19 hartzen duten guztiak ez dira osasun-sistemara joaten, eta, beraz, tratamendu desegokiak jasotzen dituzte. Horrek, epe luzera, diru-sarrerak eta/edo mugikortasuna sortzeko gaitasuna murriztu dezake, eta osasuna eta ongizatea murrizteko arrisku handiagoari aurre egin. Gainera, COVID-19ren hedapena mugatzeko herrialdeetan ezarritako euste-neurriek pertsonen eta biztanleria-taldeen osasun-egoera (ongizate fisikoa, mentala eta emozionala) okertzea eragin dezakete, eta horrek ondorioak ditu osasunean, eta eragin sozioekonomikoa du pertsonen bizitzan.

Azken batean, OMEren arabera, COVID-19 gizarte-, ekonomia- eta osasun-desberdintasunak areagotzeko arrisku saihesgarria da, eta gobernuen borondatearen eta gaitasunaren mende dago ekitatearekiko sentikorrak diren politika publikoetaranzko trantsizioa garatzea, osasun-sistemetarako sarbidea eta horien prestakuntza (baliabideak, zerbitzuak, eta abar) sustatzeko, etorkizuneko pandemien aurreko erresilientzia hobetzeko.

Gai honi buruz informazio gehiagorik behar izanez gero, ondorengo argitalpeneko edukietara jo: 'Desberdintasunak osasunean eta COVID-19ren ondorioak. Osasunaren gaineko eragin sozioekonomikoa ebaluatzea, erantzutea eta arintzea, etorkizun hobea eraikitzeko'. Health inequity and the effects of COVID?19. Assessing, responding to and mitigating the socioeconomic impact on health to build a better future, 2020) OMEk argitaratutakoa.