EKONOMIAZ 103: ZENBAKIA FINANTZA PUBLIKOEN KALITATEA: EBALUAZIOAREN ZEREGINA

Ángel de la Fuente Morenoren eta Alfonso Novales Cincaren "El marco institucional para la evaluación de políticas públicas en España" artikuluak finantza publikoen kalitatea sustatzeko oso garrantzitsua den gai bat jorratzen du, politika publikoen ebaluazioa garatzen den erakunde-esparrua, hain zuzen ere. Lan honetan politika publikoak, ex-ante zein ex-post, eta ebaluazio hori gidatu behar duten jarraibide nagusiak ebaluatzeko arrazoiak azaltzen dira, arreta berezia eskainiz organo ebaluatzaileak izan beharko lukeen botere politikoarekiko independentziari.

Egileek Estatuko esperientziaren berrikuspena egiten dute, eta zalantzan jartzen dituzte Espainian ebaluazio-kultura ezartzeko egin diren ahaleginak, eta, Politika Publikoen Ebaluazioa Instituzionalizatzeko Legean amaitu zen aurreproiektua xehetasunez aztertu eta baloratu ondoren, politika publikoen ebaluazioa hobetzeko balioko luketen gomendio batzuk aurkezten dituzte.

Ginés de Rus Mendozaren “El valor social de la evaluación económica de las políticas públicas” artikuluak kostu-onura analisia (KOA) du ardatz, ebaluazio sozioekonomikorako tresnarik finkatuena eta hedatuena, proiektu eta politika publikoek gizarte-ongizatean duten eragin garbia zenbatestea helburu duena. Egileak nabarmendu du KOAk jarraitutako ebaluazio-irizpide praktikoen oreka orokorraren teorian inspiratu dela, bai eta horrek inbertsio publikoko proiektuak, prestazio-izaerako gastu-programak edo erregulazio-alternatibak hautatzeko orduan ematen duen informazioaren gizarte-balio ukaezina ere, esku-hartze publikoko beste jarduera batzuen diseinua ahaztu gabe. Era berean, metodo horrek politika publikoko gomendioei eusteko duen ahalmena azaltzen da lanean, aireko garraioan uharteetako egoiliarrei dirulaguntzak emateko estatu-politikaren kasua aztertuz.

Ignacio Moral-Arceren “Las potencialidades (y riesgos) de la evaluación de impacto en el aumento de la calidad de las finanzas públicas” artikuluak Eraginaren Ebaluazioak (EE) esku-hartze publikoen hobekuntzan duen beharra eta garrantzia erakusten du. Egileak EEren berrikuspen osoa egiten du, sektore publikoko edozein jarduera-eremutan gastu-programak edo neurri erregulatzaileak sartzeak eragindako ondorio kausalak neurtzera zuzendutako ebaluazio-formula.

Lanean, elementu garrantzitsuenak deskribatzen dira, hala nola, kontrafaktuala eta hautaketa-alborapena, bai eta dauden metodologia nagusiak ere, eta arreta berezia eskaintzen zaie aplikatzeko behar diren suposizioei, informazio-beharrei eta horiek aplikatzeko muga eta arriskuei.

Jordi Baños Roviraren “El reto de integrar la presupuestación pública con la evaluación de políticas” artikuluak aurrekontuak egiteko ebaluazioaren erabileraren eta bere integrazioaren egungo egoeraren ikuspegi orokorra eskaintzen du, literaturak deskribatutako eta konparaziozko esperientziak erakutsitako zailtasun nagusiak identifikatuz lotura hori eraginkorra izan dadin. Egilearen arabera, aurrekontu-praktikei buruz eskura dauden datuen arabera, bai nazioartean, bai nazioan, oro har, politika publikoetako jardunaren ebaluaziotik eratorritako informazioak ez du garrantzi handirik aurrekontuen gaineko erabakiak hartzerakoan, eta, aldi berean, antolaketan eragin txikia du.

Egileak gomendio-zerrenda bat proposatzen du, administrazio publikoetan aurrekontuaren eta ebaluazioaren arteko integrazioa indartzeko, ebaluazioen esparru instituzionalari zein aurrekontu-sistemari eragiten baitiete.

Borja Gambau Suelvesek eta Carmen López Herrerak “El papel de los Spending Review en la institucionalización de la evaluación en España: ¿qué debemos esperar?” artikuluan, Spending Reviewek edo gastu publikoaren berrikuspenek Espainiako ebaluazioaren instituzionalizazioan betetzen duten zereginari buruz eta tresna horretatik espero beharko litzatekeenari buruz hausnartzen dute. Espainian politika publikoen ebaluazioa instituzionalizatzeko onartu berri den lege-esparruan kokatzen da lana. Halaber, Erantzukizun Fiskaleko Agintaritza Independenteak (AIReF) tresna hori erabiliz lortu dituen mugarri eta jomugen balantzea eskaintzen du.

Egileek politika publikoen ebaluazioari buruzko araudi berriak aurrean dituen erronka instituzionalak identifikatzen dituzte, eta Spending Review delakoen eta AIReFen esku utzitako eskumenen arteko lotura egokia aurkitzeko beharra nabarmentzen dute.

Aurelia Valiño Castrok idatzitako artikuluak, “La evaluación económica en el análisis de las políticas públicas: el estado del arte en España” izenekoak, ebaluazioaren norainokoa jorratzen du, Espainiako politika publikoen ikuspegi ekonomikotik, eta horrek erabakiak hartzeko, baliabideen esleipenaren hobekuntzarako eta herritarren ongizaterako duen garrantzia. Egileak ebaluazio ekonomikoaren esparru instituzionala berrikusten du, bai administrazio zentralari dagokionez, bai administrazio autonomikoei dagokienez, eta Estatuko politika publikoen ebaluazio ekonomikoaren arloan izandako esperientzia nabarmenen ikuspegi oso bat eskaintzen du.

Ebaluazio-jarduerak finkatzeko prestakuntza akademiko espezializatuak izan duen zereginari eta ebaluazio-kulturari egin dion ekarpenari buruzko hainbat gogoeta biltzen ditu lanak.

Jorge Onrubia Fernández eta María del Carmen Rodado Ruizen “La importancia de los aspectos distributivos en la evaluación económica” artikuluak politika publikoen birbanaketa-ondorioen ebaluazioa jorratzen du, horien irismena eztabaidatuz eta sortutako banaketa-aldaketak eta gizarte-ongizatean duten eragina neurtzeko erabilitako tresna, metodo eta ikuspegi nagusiak aurkeztuz. Lanean, mikrosimulazio-teknikek arlo horretan betetzen duten paper garrantzitsua nabarmentzen da. Teknika hauek tresna indartsuak dira programa publikoen ebaluazioak egiteko, haien banaketa-efektuen analisia gehituz.

Azkenik, finantza publikoen kalitatea sustatzearen ikuspegi horretan, egileek hausnarketa batzuk egin dituzte mikrosimulazio-unitateak sortzeak duen garrantziari buruz, abian jarri nahi den edozein neurri edo programaren ondorioen ex-ante-balioespen bat egin ahal izateko.

José María Durán Cabré eta Alejandro Esteller Moré autoreek “Conocimiento fiscal: un aspecto clave para la evaluación de políticas públicas” artikuluan, bi inkesten emaitzak aurkeztu dituzte. Inkesta horien bidez egiaztatu ahal izan da Espainiako gizarteak ezagutza txikia duela oinarrizko zerga-gaiei eta zerga-deszentralizazioari buruz. Lanak Ondarearen gaineko Zerga erabiltzen du horren adibide gisa, gure inguruko zerga-sistemetan ia existitzen ez dena. Egindako azterketan zenbait paradoxa informatibo egiaztatu daitezke, esaterako zerga honen ziozko bilketaren igoeraren aldeko eskari sozialaren (gaur egun oso zerga murritza da, bere gaitasun birbanatzailea bezala) eta zerga-ihesaren praktika nahiko hedatuen arteko kontraesana.

Egileek gizartearen ezagutza fiskalaren maila handitzeko beharra aldarrikatzen dute, bestela, politika publikoen eraketaren oinarri izango diren lehentasunak alboratuta egongo direlako.

Antonio Jesús Sánchez Fuentesen “Recursos financieros y eficiencia del gasto público en las comunidades autónomas” izeneko artikuluaren arabera, Espainiako gobernu autonomikoek hornidura-eskumenak dituzten zerbitzu publikoak finantzatzeko erabiltzen dituzten baliabideen eraginkortasuna ebaluatu behar da. Autoreak analisi argigarri bat aurkezten du, eskumen autonomikoko bi gastu-politika nagusietan oinarritua: osasuna eta hezkuntza.

Lortutako emaitzen arabera, ez bada kontuan hartzen esleitutako euro bakoitzaren aprobetxamendu-mailak desberdinak izan daitezkeela politika, aldi eta autonomia-erkidego bakoitzerako, ezin dira gizartearengandik hartutako baliabideak guztiz aprobetxatu eta, gainera, urratu egiten da ekitate horizontalaren printzipioa, zerbitzu publikoen finantzaketari lotuta, segun eta herritarrak zein lurraldetan bizi diren, zein lurraldetan ordaintzen dituzten zergak eta zein lurraldetan jasotzen dituzten gastu publikoko prestazioak.

Julia del Amo Valor, Marcos Martin Mateos eta Javier José Pérez Garcíak idatzitako "La evaluación de las políticas públicas desde una perspectiva macroeconómica en el contexto europeo" artikulua politika publikoak ikuspegi makroekonomiko batetik ebaluatzeari buruzkoa da, Europako testuingurua erreferentziatzat hartuta. Egileek egiaztatu dutenez, egiturazko erreformak ebaluatzeko erreferentzia-esparrua eta aurrekontu-planen eta ikusitako emaitzen arteko koherentzia nabarmen hobetu dira EBn Europako Seihilekoa abian jarri zenetik. Gainera, Next Generation EUk (NGEU) gobernantza-eredu berritzaile bat sartu du, ex-ante eta ex-post balioztatzean eta ebaluazioan oinarrituta, nahiz eta uste den oraindik goiz dela haren irismena baloratzeko.

Lanean argudiatzen denez, Erreforma Plan Nazionalen eta Egonkortasun Programen esparruan egindako ex-ante ebaluazioek gardentasuna hobetu dezakete, bai zerga-agintarien zenbatespenei buruzko xehetasun gehiago argitaratzeagatik, bai ebaluazio independenteak ohiko moduan egiteko aukera ematen duten datu-multzoak argitaratzeagatik.

Martin Weberrek eta Chrysoula Latopoulouk “Is additional EU funding for economic, social and territorial cohesion through the Recovery and Resilience Facility likely to result in more investments?” policy letterrean galdetzen dute EBk Berreskuratze eta Erresilientzia Mekanismoaren (BEM) bidez ekonomia-, gizarte- eta lurralde-kohesiorako ematen duen finantzaketa gehigarriak zer neurritan ekarriko dituen inbertsio berriak, besteak beste, administrazio-ahalmenaren mugek eta baimenak emateko prozeduren iraupen luzeak ekar ditzaketen oztopoen aurrean.

Egileek azpimarratzen dute BEMk dakarren finantzaketa-sistemaren aldaketa, mugarriak eta helburuak behar bezala lortzean oinarritzen dena, ordainketak benetako kostuekin lotzen diren kohesio-politiken programei dagokienez; eta uste dute eredu berri horren esperientziak eragina izango duela EBren hurrengo Urte Anitzeko Finantza Esparrurako aurrekontuari eta 2027aren osteko politikari buruzko eztabaidetan.

"Payment by results and structural reforms in the post-27 Cohesion Policy Framework" policy letter delakoan, Alberto Ansuategik eta Iñaki Barredok emaitzen araberako ordainketak eta egiturazko erreformek EBren kohesio-politikaren konfigurazioan 2027tik aurrera izan dezaketen paperaz hausnartzen dute.

Egileek, hainbat azterlanetan oinarrituta, gogoeta egiten dute eskualdeen arteko desberdintasunen murrizketan orain arte egindako kohesio-politiken eraginkortasunari buruz, eta adierazten dute, besteak beste, politika horiek kontuan hartu beharko luketela "garapen-tranpak" daudela, eta horiek ez dietela soilik egoera ahulenean dauden eskualdeei eragiten. Horrez gain, kohesio-politikak egiturazko erreformak ezartzera baldintzatzen badira, erreformak eskualdeen parte-hartzearekin egin beharko liratekeela uste dute.

Iñigo Saizabalek eta Jose Ignacio Jacak idatzitako "Medidas de las Administraciones públicas vascas para hacer frente a la crisis inflacionaria derivada de la guerra de Ucrania" artikuluan, Errusiak Ukraina inbaditu ondoren sortutako energia-krisiaren eta inflazio-krisiaren eragin sozioekonomikoak arintzeko euskal administrazioek, Estatuko eta Europako neurriekin koordinatuta, abian jarri dituzten erantzun-neurriak zehazten dira.

Lanean hainbat ikasgai ateratzen dira krisi honi aurre egiteko moduari buruz; besteak beste, ustekabeko asaldura horiei aurre egiteko politikak maila administratibo guztietan garatu behar direla, maila anitzetan, era koordinatuan eta premiaz, edo laguntza publikoko neurriak, etxe eta enpresetako inflazioaren ondorioei aurre egiteko, aldi baterakoak eta ahulenetan ardaztu behar direla, eta, gainera, energia gutxiago kontsumitzeko eta jasangarriak izateko pizgarriak mantentzen direla ziurtatu behar dutela.