Eusko Legebiltzarrerako haustekundeak

1980ko lehen hauteskundeetatik gaur egun arte, lehendakarigai izan diren emakumeen presentzia anekdotikoa izan da. Horrela, bada, emakumezko lehen lehendakarigaia Enriqueta Benito izan zen, Unidad Alavesa alderdiarekin, 1994an.  Eusko Jaurlaritzarako 2005eko hauteskundeak une garrantzitsua izan ziren ganberaren historian, otsailaren 18ko 4/2005 Legea, Emakumeen eta Gizonen Berdintasunerakoa, onartzearen ondorioz,  lehenengoz, gizon baino emakume gehiago egoteaz gain, ordezkaritza lortu zuten sei hautagaitzetatik hiruk emakume bat baitzuten lehendakarigai. Hala eta guztiz ere, egoera hori apartekoa izan zen, eta ez zen errepikatu hurrengo deialdietan. 2009an, Aintzane Ezenarro izan zen emakumezko lehendakarigai bakarra, eta 2012an, EH Bilduko Laura Mintegi eta Ezker Batuako Raquel Modular soilik izango dira. EH-Bildu koalizioak udal-hauteskundeetan eta Amaiurrek orokorretan izandako emaitzen argira, esan daiteke lehenengo aldia dela emakume bat Eusko Jaurlaritzan ordezkaritza zabala izateko aukera duen koalizio baten buru.

Lurraldea da Euskal Autonomia Erkidegoko hauteskundeetan barrutiko aulkien banaketa erabakitzen duen irizpide nagusia. Horrela, bada, lurralde historiko bakoitzean 25 aulki hautatzen dira, biztanle-kopurua edozein dela ere. Horrek eta alderdi politiko gehienen lurralde-antolamenduak finkatzen dute lurralde historiko bakoitzean zerrendaburu diren pertsonen garrantzia.

2. taulan 1980az geroztik zerrendaburu izan diren emakumeak ageri dira, lurraldearen eta alderdi politikoaren arabera. 1998tik 2005era, oso emakume gutxi izan ziren zerrendaburu: ordezkaritza izan zuten 15 zerrendaburuetatik (gutxi gorabehera) 1 edo 2 soilik ziren emakumeak. Datu horiek ere adierazten dute 2005eko hauteskundeetan 7 emakume soilik izan zirela ganberan ordezkaritza eskuratu zuten zerrendetako buru. Egun, 6 emakume dira ziurrenik ordezkaritza izango duten alderdi politikoen zerrendetako buru.

Emakumeek autonomia-erkidegoetako hauteskundeetan zerrendaburu gisa duten presentzia % 25 ingurukoa da; Andaluzian (% 25), Aragoin (% 26.6), Kanarietan (% 33,3), Gaztela eta Leonen (% 21), Galizian (% 25%) eta Euskadin (% 23,8) (Lois eta Diz, 2012:174). 3. taulan euskal hauteskundeetan ordezkaritza izan zuten hautagaitzetako zerrendaburuen artean emakumeek 1984tik 2009ra izan duten bilakaera adierazten da.

Eusko Legebiltzarrerako hauteskundeak ekainaren 15eko 5/1990 Legearen arabera burutzen dira. Lege horren 50. artikulua –hautagaitzei buruzkoa– aldatu egin zen otsailaren 18ko 4/2005 Legea, Emakumeen eta Gizonen Berdintasunerakoa, onartu zenean. Horrela, bada, arautzen da hautagaien % 50ek sexu berekoak izan behar dutela, seiko tarteetan. Horrela, emakume eta gizonen proportzio hori bete egiten da egungo hautagaitzetan. 3. taulan jasotzen da lehen hiru postuetan dauden emakumeen kopurua, bestela esanda, alderdi politikoek gutxienekoa betetzen duten eta, ondorioz, emakumeak kuotan soilik ageri diren, alegia, 4, 5 eta 6. postuetan, edo, aldiz, lehen hiru postuetan emakumerik baden.

Hautagaitzen zerrendetako goiko postuetan emakumeek presentzia txikiagoa duten arren, taulako datuetan ikusten da Euskadiko kuota ez dela gutxienekoen kuota. Horrek esan nahiko luke lehen 3 postuetan ez dagoela emakumerik, eta hori ez da gertatzen hautagaitza bakar batean ere. Hala eta guztiz ere, bi hautagaitzak dute emakumeen gehieneko ordezkaritza, alegia, ez dago gizonik lehen hiru postuetan; hori gertatzen da Ezker Batuaren eta EH-Bilduren Bizkaiko zerrendetan.

Azkenik, zenbait hautagaitzatarako garrantzitsuagoa da bigarren tartearen banaketa, alegia, 7.etik 12. postuetarakoa, horien emaitzengatik aurreikus baitaiteke lehen tarteko hautagai guztiak hautatuko direla. Aurreko hauteskundeetan lortutako gehieneko eta gutxieneko aulkiak kontuan izanda, litekeena da 7, 8 edo 9. postuek aulkia izatea EAJren kasuan Araban edo Bizkaian, PSEren kasuan Araban edo EH-Bilduren kasuan Gipuzkoan. Kasu horien bigarren tartea aztertzen badugu, Araban, EAJk nahiz EH‑Bilduk gutxienekoen kuota soilik aplikatzen dute, ez dute emakumerik tarte horretako lehen hiru postuetan. Horrez gain, hautagaitza bakar batek ere ez du emakumezkoen gehienekoa betetzen, eta gehiago dira seiko bigarren tarte horretako lehen hiru postuetan emakumezko hautagai bakarra dutenak.