Eusko Legebiltzarrak Euskadiko Memoria Historiko eta Demokratikoaren Legea onartu du gaur goizean. Nerea Melgosa, Berdintasun, Justizia eta Gizarte Politiketako sailburua, Eusko Jaurlaritzaren memoria-politiken arduraduna, lege hau onartu ondoren, Lege honen adostasun-espiritua nabarmendu du. Lege hori izapidetzean islatu da, eta parlamentu-taldeen ekarpenak batu ditu, “baita gizartearen, politikaren eta erakundeen adostasunaren isla ere”, sailburuak dioenez, “oroimen historikoa biltzen baitu euskal gizartean”.
Hala, lege hori Legebiltzarrean onartu ondoren, Nerea Melgosak azpimarratu du “euskaldunok eskubidea dugula oroimen historikoa izateko, egia-printzipioan oinarritua; biktimen eskubide hori botere publikoen esku geratzen da, eta gaur aurrerapauso nabarmena ematen dugu betebehar hori betetzeko, biktimen eskubideen babesean eta gizartearen beraren memoria-eskubidean”.
Melgosak adierazi du, halaber, “egia sakontzea bidea dela”, eta, horretarako, beharrezkoa dela, sailburuaren hitzetan, “ikertzen jarraitzea, dokumentu-funtsetarako sarbidea erraztea. Horretarako, Sekretu Ofizialen Legearen Estatuko hurrengo aldaketan eta memoriaren pedagogia egitean konfiantza dugu, bereziki gazteen artean”.
Sailburuak nabarmendu duenez, “hau ez da inoren aurkako legea, guztion aldeko legea da”, eta “pertsona demokrata ororen ondarea izan behar luke bidegabekeria konpontzea, zeren biktimei aitorpena egitea eta haien duintasuna itzultzea inoiz ez bailitzateke izan behar zatiketa- eta borroka-tresna”.
Alde horretatik, Melgosak gaurko eguna “une historiko bat, eta, aldi berean, erantzukizun historiko bat eta aukera historiko bat” dela esan du. Horren lekuko izan dira frankismoaren biktimen senitarteko batzuk eta Parlamentuan dauden elkarte memorialistetako kideak. Gerra Zibilean desagertutako biktimak dira, exekutatuak, kartzela frankistaren biktimak, eta deportatuak, besteak beste.
Gerra Zibilaren eta Frankismoaren biktimak eta bizirik atera diren pertsona guztiak gogoan, Melgosak eskertu du “biktimen oroimena, duintasuna eta eskubideak bizirik izatea”. Gizarte zibilaren eta euskal erakundeen aldez aurreko lan hori azpimarratu du, 1980ko hamarkadan hasi baitziren memoria-politika publikoak garatzen.
Nerea Melgosa sailburuak esan du lege-mailako arau bat onartzeak “bultzada berri eta erabakigarria” dakarrela ordutik aurrera egiten ari diren ekimenei, “memoria historiko eta demokratikoaren arloan Euskadik duen erreferentzialtasuna sendotuz”.
Berrikuntza nagusiak
Lege honek hainbat xedapen eta tresna biltzen ditu helburu horiek betetzeko, biktimen aitorpen osoa, balio demokratikoei eta egiaren, justiziaren eta erreparazioaren printzipioei balioa ematea eta ez errepikatzeko bermea oinarri nagusitzat hartuta.
Besteak beste, Melgosa sailburuak nabarmendu du biktimak banaka eta modu pertsonalizatuan aintzatestea, printzipio eta askatasun demokratikoen alde borrokatu ziren erakunde politiko eta sindikalei dokumentu ofizial baten bidez. Biktimen oroimenez urtean egun bat egingo dela ere esan du. Legeak aurreikusten du konponketa-neurri guztiek biktimei eskaintzen dieten estaldura-maila aztertzea eta ikusitako defizitak eta horiek zuzentzeko aukerak adieraztea.
Era berean, Memoria Historikoari buruzko Aholku Batzorde bat sortzea aurreikusten du, erakunde memorialisten kontsulta- eta partaidetza-organo gisa, elkarte-erakundeen direktorio bat abiaraztea eta Euskadiko Memoria Historikoaren Leku, Ibilbide eta Espazioen Katalogoa egitea.
Era berean, arauaren testuak Gogora - Memoriaren, Bizikidetzaren eta Giza Eskubideen Institutuaren bitartez praktikan gauzatzen ari diren zenbait ekimen jasotzen ditu, hala nola: Gerra Zibileko desagertuak identifikatzeko DNA Banku bat sortzea, eta Memoria Historikoaren Dokumentazio Zentroa sortzea; eta Giza Eskubideen Urraketen Oinarrizko Txostenaren (1936-1978) ondoz ondoko faseak garatzea. Gogora Gogoragunearen etorkizuneko erakusketa-gunea ere aurreikusten du Legeak (gaur egun, obren lizitazioa ebazteko fasean dago), baita Euskadiko erakusketa-guneen sarea ere, Euskadiko memoria historiko eta demokratikoaren pedagogiara eta sozializaziora bideratutako bi ekimen.
Nabarmentzekoa da, halaber, Legeak Euskadiko Memoria Historikoaren eta biktimen duintasunaren kontrakotzat jotzen duela 1936ko estatu-kolpea eta diktadura frankista, haren agintariak edo haien oinarri izan ziren erakundeak gorestea, bakarka nahiz taldean. Arauak 150.000 euro arteko zehapenak ezartzen ditu arau-hauste larrienetarako.
