Norberta, Mercedes, Basi, Amparo, Simo, Edelmira, Milagros eta Nieves dute izena. Joan den mendeko 60ko hamarkadaren hasieran Estatu espainiarreko hainbat lekutatik Australiara emigratu zuten 700 emakume baino gehiagoren ordezkariak dira horiek zortziak. Gogora ekarri du hori Gorka Alvarez Aranburuk, Eusko Jaurlaritzako Kanpoan den Euskal Komunitatearentzako zuzendariak, Australiara emigratutako emakumeei eta haien familiei omentzeko egin den ekitaldian martxoaren 10ean Gernikan, migrazio-fenomeno horren epizentroa benetan. Bertan egon dira Euskadiko eta Espainiako agintariak ere.
Horrela, Kanpoan den Euskal Komunitatearentzako zuzendariarekin batera, omenaldian parte hartu dute José Julio Rodríguez Hernándezek, Gizarteratze, Gizarte Segurantza eta Migrazio Ministerioko Espainiako Herritartasunaren eta Itzulera Politiken zuzendariorde nagusiak, eta Gernikako alkate José María Gorroñok.
28 emakume omendu dituzte zuzenean
Gernikako omenaldian parte hartu zuten zortzi emakume hauek, zuzenean omenduriko 28 emakumez osatutako taldeko kideak dira eta, halaber, Australiara hamahiru hegalditan joan ziren 700 espainiar emakume gazte baino gehiagoren ordezkariak dira —horien artean euskaldunak gehienak—, etxeko zerbitzuan langile gisa lan egitera. Operazioari "Marta Plana" izena eman zitzaion, 1960 eta 1963 bitartean egin zen eta Espainiako gobernu frankistaren eta Australiako gobernuaren arteko akordio baten emaitza zen.
Gernikako ekitaldi honetan, Australiara emigratu zuten 28 emakume omendu dira zuzenean —ez baitago Marta Planean parte hartu zuten guztien zerrenda zehatzik—, eta horietako 8 bertan izan dira; gainerako 20ak, berriz, haien senideek eta hurbilekoek ordezkatu dituzte.
Baina, Gorka Álvarez Aranburuk esan duenez, "Marta Planak trikimailua zuen: Benetako helburua zen emakume gazte, katoliko, oso langile eta portaera ukiezineko horiek urte batzuk lehenago Australiara azukre-kanaberaren landaketetan lan egiteko joan ziren espainiar herritarrekin —gehienak euskaldunak ere— ezkontzea eta familiak osatzea. 1956 eta 1959 artean izan zen Espainiatik Australiara emigratu zuten gizonezkoen olaturik handiena. Gobernu frankistak langabezia jaitsi eta dibisak lortu nahi zituen, orduko gobernu australiarrak lan egiteko "gogor" ohituta eta prest zeuden langileak eta jende zuriarekin Australia populatzera bilatzen zuten.
Errealitate itogarri batetik ihesi
Alvarez Aranburuk duela gutxi ospatu den Martxoaren 8a ekarri du gogora, Emakumeen Nazioarteko Eguna hain zuzen ere, 8 emakume aitzindari horien lana ere aitortuz, eta gogoratuz horietako batzuek “emakume gisa zapaltzen zituen eta askatasunez bizitzen uzten ez zien errealitate batetik ihes egiten zutela” adierazi du.
Eusko Jaurlaritzako Kanpoan den Euskal Komunitatearentzako zuzendariak, halaber, euskal migrazioa Australiara eramateko gako nagusiak azaldu ditu: duela 60 urte inguru 2.500 euskaldun inguru —batez ere Busturialdea eta Lea-Artibai eskualdeetakoak, Gernika inguruan— iritsi zirela Australiako Queensland estatura, Townsville hiritik gertu dauden landaketetara, azukre- eta tabako-kanaberaren nekazaritza-ustiategietan lan egiteko. Handik pixka batera, Melbourne eta Sydneyra ere joan ziren bizitzera. Bada, Australiako hiru hiri horiek hartu dute parte omenaldian.
Istorio horiek isiltasunetik erreskatatzea
Gorka Álvarez Aranburuk goraipatu du Natalia Ortiz donostiarrak egin duen lana historia hori isiltasunetik berreskuratzeko, zeren eta Álvarez Aranbururen ustez "isiltasuna da oroimenaren etsairik txarrena". Duela 28 urtetik hona Sydneyn bizi den Natalia Ortizek —bere doktore-tesia emigrazio espainiarrari eta bere itzulerari buruzkoa izan zen— historia hori berreskuratu du "El avión de las novias" izeneko dokumentalean. Historia horren gainean ez daude dokumentuak eta dagoeneko gero eta zaharragoak diren pertsonen —zortzi emakume horiekin gertatzen den bezala— ahozko testigantzak baino ez dira gelditzen. Natalia Ortiz gai horri buruzko liburu batean ari da lanean eta orain arte ehundik gora testigantza bildu ditu, horietatik % 60 inguru Bizkaia, Gipuzkoa eta Nafarroako emakumeenak. Horretarako Euskal Australiar Elkartearen, —hau da, Australiatik itzulitakoen elkartearena— laguntza du.
Eusko Jaurlaritza bera, Gorka Alvarez Aranburuk azaldu duenez, Euskal Australiar Elkartearekin lanean ari da Australiara joandako euskal etorkinen memoria berreskuratzeko proiektu batean, itzulitako euskal etorkin horiei elkarrizketak egiteko, gero Euskal Diasporaren Artxiboan jarriko direnak.
Erreferentziak:
- 60ko hamarkadan Australiara emigratu zuten emakumeei omenaldia Udaletxean, Marta Planaren bidez - YouTube
- Vídeo: Se cumplen 60 años del plan Marta, medida franquista para trasladar a 700 mujeres a Australia (eitb.eus)
- Gernika homenajea a las mujeres que emigraron a Australia en los sesenta (deia.eus)
- Homenaje a las novias vascas de Australia | El Correo