2021ean UNESCO Etxeak 30 urte bete ditu. UNESCO Etxea helburu handiak dituen gune aktiboa da eta horiek gauzatzeko gogor egiten du lan egunerokoan. Kontaezinak dira Bilboko egoitzan urte horietan guztietan zuzendu dituzten proiektuak, hezkuntzarekin, inklusioarekin, gazteriarekin, berdintasunarekin, ingurumenarekin edo kulturarekin lotutakoak. Erakundeko Gizarte Eraldaketarako Kultura Saileko arduradun Bego Guzmán Sánchez gurekin izan dugu bere ibilbidea kontatzeko.


Zer da UNESCO Etxea eta zein esparrutan garatzen duzu zure lana?

UNESCO Etxea UNESCOrako Euskal Herriko elkartea da, irabazi-asmorik gabeko elkartea. 1991n sortua zen UNESCOren (Hezkuntza, Zientzia eta Kulturarako Nazio Batuen Erakundea) printzipioak eta programak euskal eremuan sustatzeko helburuarekin. Egia esanda, Nazio Batuen eta UNESCOren printzipioekin konprometitutako pertsonen eta erakundeen elkarte bat gara, eta helburu dugu euskal gizarteak giza eskubideen balioak propiotzat hartzen lagunduko duten banakako eta taldeko jarrerak sortzea eta herrien garapen jasangarriaren erronka globaleko partaide izatea.

Horretarako, hezkuntzaren, kulturaren eta ingurumenaren inguruan egiten dugu lan eta jasangarritasuna, giza eskubideak eta genero-berdintasuna ditugu zeharkako ardatz proiektu guztietan, baita hiru gai horiek ardatz dituzten ekimen espezifikoak ere.

Duela gutxi, gure plan estrategikoaren ikuspegia formulatu dugu berriro eta baieztatzen dugu gure asmoa euskal eremuan erreferente izatea dela, oro har, NBEren eta, bereziki, UNESCOren programa eta balioetan, bereziki 2030 Agendan, eta, horretarako, tokiko eta nazioarteko eragileen arteko lankidetza bultzatzen dugu, Hezkuntza, Zientzia eta Kulturaren arlotik, bai eta giza eskubideak sustatu ere.

 

 

[Hezkuntza, Arteak eta Herritarrak VI. Mintegia: "Kultura sortzea eta eskuratzea ingurune digitaletan” (2021eko uztaila). Georges Belinga (Koop SF 34) eta Diana Franco (Haritu Lab - EDE Fundazioa) gazteekin kultura- eta teknologia-hezkuntzako praktikei buruz solasean. Argazkia: UNESCO Etxea].

 

Zer helburu ditu?
 
2030 Agenda eta Nazio Batuak euskal gizartean hedatzeko proiektuak sortu nahi ditugu, baina baita nazioarteko proiektuak garatu ere, garapen jasangarriaren dimentsio guztiak, bakea, giza eskubideak eta planetaren babesa garatzen lagunduko dutenak.

Halaber, bat egin nahi dugu UNESCOren Garapen Jasangarrirako Hezkuntzaren estrategia globalarekin, Iberoamerikako eskualdean ikuspegi espezifiko batekin, eta, horretarako, UNESCO Etxearen lan-eremuen indarrak eta ezagutza batuko ditugu, Agenda 2030eko 4.7 xedean erreferente izateko. Agenda horrek, hain zuzen ere, honako alderdi hauek azpimarratzen ditu: garapen jasangarrirako hezkuntza, giza eskubideak, generoen arteko berdintasuna, bakearen eta indarkeriarik ezaren kulturaren sustapena, munduko herritartasuna, eta kultura-aniztasunaren eta kulturak garapen jasangarriari egiten dion ekarpenaren balorazioa, hezkuntza inklusiboa, ekitatiboa eta kalitatekoa bermatzeko.

Eta, jakina, gizarteak jasangarritasunerantz eta ekitaterantz eraldatzeko beharrezkoak diren aldaketak sortzean gazteek duten funtsezko zeregina aitortu eta babestu nahi dugu. Hori dela eta, NBE-UNESCOren balio eta programetara hurbildu nahi duten gazteei ematen diegun laguntza indartu nahi dugu, eta, horretarako, prestakuntzarako, eraginerako eta lan-proiekziorako aukerak sortu.


Zer ibilbide egin du UNESCO Etxeak 30 urte hauetan Bilbon ezarri zenetik?

1991n, bakearekin eta giza eskubideekin konprometitutako pertsona talde batek, UNESCOren balioak aintzat hartuta, UNESCOren Lagunak Elkartea jarri zuen abian (orain UNESCO Etxea – Euskal Herriko UNESCO Zentroa). 30 urte hauetan, UNESCO Etxeak aktiboki hartu du parte NBEn nazioarteko agendak osatzen, eta, batez ere, esperientzia lortu dugu gizarte-eraldaketarako hezkuntzan, garapen jasangarrirako hezkuntzan, giza eskubideetarako hezkuntzan eta berdintasunerako hezkuntzan ezagutza, aliantza eta baliabide pedagogiko berritzaileak sortzeko.

Gaur egun irabazi-asmorik gabeko elkartea gara, harreman ofizialak ditugu UNESCOrekin, eta Aholku-emaile estatusa aitortua dugu Nazio Batuen Ekonomia eta Gizarte Kontseiluan (ECOSOC). UNESCOrako elkarte eta klubetako kideak gara, Nazio Batuen Komunikazio Globalaren Sailera atxikita gaude, eta UNESCOri atxikitako eskolen sareko koordinazio-talde estataleko eta koordinatzaile autonomikoko kide gara.

 

 

 

[2021eko urrian UNESCO Etxeak eta Guerrilla Food Sound Systemek Herri-Jasotzaileak, patrimonio y mediación cultural en entornos rurales proiektua aurkeztu zuten Tabakaleran egindako Kultura eta Herritartasunaren topaketan. Argazkia: UNESCO Etxea].

Zalantzarik gabe, ezinezkoa litzateke lorpen horiek guztiak zerrendatzea zuzendaritzan, talde profesionalean, Gobernu Batzordean eta Aholku Batzordean aurretik izan ditugunen, bazkideen eta gure balioetan sinesten duten eta gure lana bultzatzen duten erakunde publiko eta pribatuen ahaleginagatik ez balitz.


Zer-nolako garrantzi dute lan-sareek horrelako proiektu bat sendotzean?

UNESCO Etxearentzat funtsezkoa da sareko lana, guretzat ez da hitz hutsa edo plan estrategiko batean ondo geratzen den kontzeptua. Eroso sentitzen gara elkarrizketa-, hausnarketa-, baterako eraikuntza- eta ikaskuntza-guneetan; gure ustez funtsezkoa da gune horiek bultzatzea aniztasuna eta eskubideak abiapuntutzat hartuta diskurtso komunak eraikitzeko; izan ere, horiek emango digute geure burua garatzen dugun lan-eremuekin lotutako estrategia eta politika publikoetan jarduteko eta eragiteko aukera.

Gure proiektu asko, hain zuzen ere, sareko lan horretan oinarritzen dira, besteak beste, gizarte-erakundeekin, hezkuntza-erakundeekin edo kultura- eta arte-eragileekin batera egindako lanean. Guztiok Batera, Bizkaia Aniztasunen Alde, GizaARTE sarea- Gizarte Eraldaketarako Heziketa Artistikoen Euskal edo EHUS – Euskal Herriko UNESCO Sarea dira UNESCO Etxeak bultzatzen dituen lan-sareen adibideetako batzuk. Gainera, beste sare batzuetan ere bagaude, adibidez, Garapen Jasangarrirako Arabako Aliantzan (2030). Gainera, bertan, Araban balioei eta giza eskubideei buruzko proiektu zehatz bat dinamizatzen ari gara.

Esaten dugu oso lotuta gaudela Garapen Jasangarriaren 17. Helburuarekin, zehazki, eremu publikoan, publiko-pribatuan eta gizarte zibilean aliantza eraginkorrak bultzatu eta sustatzeko erronkarekin, gizarte jasangarriak, bidezkoak eta baketsuak eraikitzeko.


UNESCOk kultura gizartea aldatzeko eragile gisa aldarrikatzen du. Benetan zein gaitasun du herritarren egunerokoan eragiteko?

Kultura gure izatearen parte da eta gure bizimoduak eratzen ditu; balioez, sinesmenez, uste sendoez ari gara, giza adierazkortasuna da, hizkuntzak, jakintzak eta arteak, tradizioak, elkarri eragiteko moduak, eta pertsonek beren gizatasuna adierazteko erabiltzen dituzten erakunde eta bizimodu motak.

Gizartearen balioek, herritarrenek, gainerako guztia eraikitzen den oinarria eratzen dute, eta balio horiek adierazteko modua da haien kultura.  Hortaz, kulturak ahalmen handia du gizarte bidezkoagoak eta askotarikoagoak lortzeko beharrezkoa den aldaketa eraldatzaile horretan. Kulturak tresnak ematen dizkigu egungo arazoei eta erronkei (hala nola gizarteratzea, genero-berdintasuna, irisgarritasuna, klima-aldaketaren aurkako borroka, bizitzeko hirien diseinua, ekoizpen jasangarria edo kontsumo arduratsua) aurre egiteko.  

Akatsa da kultura “osagarri” gisa, azalekoa kontu gisa, jakintsu gisa, gutxi batzuentzako gai gisa ulertzea, edo aisiarako eta aisialdi gisa soilik ikustea. Kulturaren balioa aldarrikatzen dugunean, honako hauez ari gara, besteak beste: kultura-identitatea askatasunez aukeratzeko eskubidea; kultura-bizitza eta erabakiak hartzeko prozesuak askatasunez eskuratu eta haietan parte hartzeko eskubidea; arte-lana sortu eta ekoizteko eskubidea; guztiok talentua eta sormena garatzeko aukera izatea; sortzeko askatasuna izateko aukera; edo ondare immaterialaren praktikak birsortzeko aukera. Benetan al da hori guztia kontu txikia edo elitista? Alderantziz.

 

 

[“ZAMA”ko zuzendari Irantzu Lekuek eta "INTERKULTURA"ko zuzendari Cruz Noguerak UNESCO Etxeak bultzatutako proiektuak eta ikus-entzunezkoak aurkeztu dituzte Bilboko Guggenheim Museoko auditoriumean, Fair Saturday 2021en harira. Argazkia: UNESCO Etxea].

Hain zuzen ere, kultura izan da COVID19aren ondoriozko krisiak gehien kaltetu duen arloetako bat. Zein inpaktu izan du zuen lanean?

Kulturak eragin handia jasan du, UNESCOk “kultura-larrialdia” aipatu du eta halaxe abiatu zuen, hain zuzen ere, “Resiliart” mundu-mailako kanpaina, zeinaren helburua zen hainbat eztabaidaren bidez sektorearen egoera zein zen jakitea, kultura-politiken arduradunei gomendio eta orientabide batzuk emateko.

Gure kasuan, COVID-19aren aurretik kultur eragile gisa genuen zereginari eta aurrerantzean izan nahi dugunari buruzko hausnarketa-prozesu sakon bat eragin du. Une honetan lehentasunezko ardatz dira garapenaren dimentsio kulturala, eskubide kulturalak eta kultura-bizitzaren alderdi guztietan sartzea. Pedagogiarik egiten ez badugu, eraginik ez badugu, eta gai horien alde lan egiten ez badugu, hurrengo krisialdian ere kultura kontu txikitzat edo olgeta soiltzat hartzeko arriskua dago.


Esan duzun bezala, genero-berdintasuna da erakundearen lehentasunetako bat.  Nola landu daiteke alderdi hori gure lurraldeko kulturaren eremu zehatzean?
    
Emakumeek kulturan parte hartzea funtsezkoa da; izan ere, oso garrantzitsua da ideiak eta gizarteen imajinarioa eraikitzeko, ekarpen handia egiten dio ikusizko kulturari eta inoiz kontatu edo interpretatu ez diren istorioei, eta lagundu egiten du ahozko adierazpenak edo bestelako praktika immaterialak transmititzen. Horiek adibide batzuk baino ez dira.

Badakigu kulturaren eremuan ere emakumeak diskriminazioa jasaten duela. Emakumea goi-mailako irakaskuntza batzuetan ere (hala nola dantza, arte plastikoak edo diseinua) espezializatzen da eta horietan ikasleen % 70-85 emakumeak dira. Hala ere, lan-merkatua aztertzen dugunean, soldata-arrakala, prekarietate handiagoa, eta erabakiak hartzeko postuetara iristeko edo karrera artistikoak finkatzeko zailtasuna aurkitzen ditugu. Bestalde, kultura-ohiturei buruzko inkesten arabera, kultura-kontsumitzailea emakumea, gaztea eta ikasketak dituena da.
 
UNESCO Etxearentzat funtsezkoa da emakume sortzaileentzako aukerak ikusaraztea eta sortzea.  KMON magazin kulturalean, beren diskurtso eta praktika artistikoetan, besteak beste, feminismoa, artibismoa, aniztasunak eta giza eskubideak txertatzen dituzten euskal emakume sortzaileei buruzko elkarrizketak eta artikuluak biltzen dituen gune propioa dugu. Halaber, emakume sortzaileen artean arte-metodologiak trukatzeko ekimenak sortzen ditugu, eta haiek erreferente diren prestakuntza- eta elkarrizketa-guneak bultzatzen ditugu, hala nola, Ingurune digitaletako eskubide kulturalei buruzko Hezkuntza, Arteak eta Herritarrak izeneko azken mintegia.

Horrez gain, Ondare Up! Gazteak, Ondarea eta Aniztasunak gure programaren bidez, kultura-ondareari buruzko prestakuntza- eta mentoring-prozesu bat eskaintzen dugu, aintzat hartuta eskubideen ikuspegi bat, zeinetan bertaratzen diren gazte gehienak emakumeak diren. Bertan, ondarearen inguruko ikerlanak egiten dituzte, eta horietan genero-ikuspegia presente dago, bai jardunbide egokietan, bai ondare materiala eta immateriala identifikatzeko, kudeatzeko, transmititzeko eta birsortzeko emakumeek duten eginkizunean. Azpimarratzekoa da Ainhoa Azkaratek ondarearen bidez komunitatea eraikitzean emakumeen eginkizunari buruz egindako Patrimonio y Género (2021) ikerlana. Eta, jakina, bai instagramen (@ondare_up), bai blogean apustu kontziente eta irmoa egiten da, salatzeko emakumea historikoki ez dela egon ondarearen legitimizazioan eta aitorpenean, eta beste narratiba batzuk sortzen ari gara.

 

 

 

[Ondare Up! Gazteak, Ondarea eta Aniztasunak programaren web-plataforma. Irudia: UNESCO Etxea].

Zein da UNESCO Etxearen etorkizuna hurrengo urteetarako?

Etorkizuna oso lotuta dago hausnarketarekin, ezagutzarekin, eta Agenda 2030 eta giza eskubideekiko konpromisoarekin.

Agenda 2030en esparruan, gero eta beharrezkoagoa da alde anitzeko erakundeen (besteak beste NBE edo UNESCO) zeregina, oso aukera ona eskaintzen baitute UNESCO Etxean lanean daramatzagun 30 urte hauetan ezarritako harremanen balioa azpimarra dezagun.

Halaber, jakin badakigu ahalegina egin behar dugula gure lana Euskadin are gehiago ezagutzera emateko eta erreferentzia izateko.

Etorkizuna hezkuntzaren, zientziaren, kulturaren, jasangarritasunaren eta giza eskubideen inguruko erronkez eta ilusioz beterik dugu

 

 

(2021eko abenduaren 30ean argitaratutako Berezia).

UNESCO Etxearen lantaldeko kide batzuk 2021ean argitaratutako "Todas Juntas - Guztiok Batera. Una aproximación desde la Agenda 2030 a grupos vulnerados de Euskadi” argitalpenarekin. Argazkia: UNESCO Etxea

 

 

2021ean UNESCO Etxeak 30 urte bete ditu. UNESCO Etxea helburu handiak dituen gune aktiboa da eta horiek gauzatzeko gogor egiten du lan egunerokoan. Kontaezinak dira Bilboko egoitzan urte horietan guztietan zuzendu dituzten proiektuak, hezkuntzarekin, inklusioarekin, gazteriarekin, berdintasunarekin, ingurumenarekin edo kulturarekin lotutakoak. Erakundeko Gizarte Eraldaketarako Kultura Saileko arduradun Bego Guzmán Sánchez gurekin izan dugu bere ibilbidea kontatzeko.


Zer da UNESCO Etxea eta zein esparrutan garatzen duzu zure lana?

UNESCO Etxea UNESCOrako Euskal Herriko elkartea da, irabazi-asmorik gabeko elkartea. 1991n sortua zen UNESCOren (Hezkuntza, Zientzia eta Kulturarako Nazio Batuen Erakundea) printzipioak eta programak euskal eremuan sustatzeko helburuarekin. Egia esanda, Nazio Batuen eta UNESCOren printzipioekin konprometitutako pertsonen eta erakundeen elkarte bat gara, eta helburu dugu euskal gizarteak giza eskubideen balioak propiotzat hartzen lagunduko duten banakako eta taldeko jarrerak sortzea eta herrien garapen jasangarriaren erronka globaleko partaide izatea.

Horretarako, hezkuntzaren, kulturaren eta ingurumenaren inguruan egiten dugu lan eta jasangarritasuna, giza eskubideak eta genero-berdintasuna ditugu zeharkako ardatz proiektu guztietan, baita hiru gai horiek ardatz dituzten ekimen espezifikoak ere.

Duela gutxi, gure plan estrategikoaren ikuspegia formulatu dugu berriro eta baieztatzen dugu gure asmoa euskal eremuan erreferente izatea dela, oro har, NBEren eta, bereziki, UNESCOren programa eta balioetan, bereziki 2030 Agendan, eta, horretarako, tokiko eta nazioarteko eragileen arteko lankidetza bultzatzen dugu, Hezkuntza, Zientzia eta Kulturaren arlotik, bai eta giza eskubideak sustatu ere.