Caritasek eta Gizarte Ikasketak eta Soziologia Aplikatua Sustatzeko Fundazioak (FOESSA) txosten bat argitaratu dute, COVID pandemiaren ondoren Euskadin bazterketaren eta gizarte-garapenaren erradiografia eguneratzen duena.

Dokumentuak bi oinarri ditu: estatistika-iturri ofizialetatik lortutako informazio garrantzitsua eta FOESSAren Integrazio eta Gizarte Premiei buruzko Inkestari (EINSFOESSA 2021) emandako erantzunak. Inkesta horren landa-lana 2021eko martxotik maiatzera bitartean egin zen. 

Horrela, COVID-19aren krisiaren bazterketaren eta inpaktuaren deskribapena egiten da Euskadiko bizi-baldintzetan eta gizarte-egituran, eta azterketa osatzen du, zabalagoa eta interpretazio- eta prospekzio-ñabarduren aberastasunarekin, COVID-19a sartu ondoren Espainiako gizarte-kohesioaren egungo egoerari buruz eta jarduera ekonomikoan, enpleguan edo gizarte-kalteberatasunean dituen ondorioei buruz, besteak beste, adina, generoa edo bazterkeria-faktoreen ondorioz. 

Gainera, EINSFOESSA 2021aren edizio honetako azterlana ikuspegi bikoitzarekin aberastu da: luzerakoa, Euskadiko bazterkeria-zifrek 2018arekin alderatuta izan duten bilakaera-datuak eskaintzen dituelako, eta konparatiboa, kasu guztietan autonomia-erkidegoko datuak Espainia osokoekin alderatzeko aukera eskaintzen duelako.

Txostena bi multzo handitan egituratuta dago, eta gai hauek jorratzen ditu:

1. Euskadin gizarte-bazterketan dauden etxeen gizarteratzea eta ezaugarriak, Euskadin bazterketak duen eragin desberdintasunean arreta jarrita.
2. Egungo krisiaren bazterketa-faktore nagusiak eta COVID-19ak sortu edo ikusarazi dituen premiei emandako erantzuna.  

Ondorio nagusien artean, Euskadiko COVID pandemiaren ondoren bazterketaren eta gizarte-garapenaren egoerari buruzko txosten honek honako hauek nabarmentzen ditu:                                                                                                  ·        

• Gizarte-bazterketa larrian dauden egoeren hazkundea, gizarteratze-tasa altuak mantentzen diren arren.

Lortutako datuen arabera, 2021ean euskal biztanleriaren % 57,7 erabateko integrazio-egoeran dago, % 26,1 integrazio-egoera prekarioan, % 7,3 bazterkeria-egoera moderatuan eta % 9,0 bazterkeria-egoera larrian. Gizarte-bazterkeriako egoeran dauden pertsonak Euskadiko biztanleriaren % 16,3 dira. Horrek esan nahi du 2021ean, gutxi gorabehera, sei biztanletik bat (360.000 pertsona inguru) bazterkeria-egoera moderatuan edo larrian dagoela.

Informazio horrek erakusten du bazterkeria-tasak nabarmen egin duela gora, bereziki bazterkeria larriaren tasak, 2018 eta 2021 artean. Aldaketarik nabarmenena gizarte-bazterketa larriko kopuruaren eta ehunekoaren hazkundeari dagokio, biztanleriaren % 4,4tik % 9,0ra igaro baita.

Laburbilduz, COVID19aren krisiak bazterkeria-egoeren hazkunde handia ekarri du, bereziki bazterkeria larriarena, eta Bazterkeriaren Indize Sintetikoan (ISES) puntuazio handiena duten etxeetan bizi den biztanleria % 1,3tik % 6,1era igo da.

• Bazterkeria-egoeren eraginpeko biztanleen ehunekoa handitzea ardatz ekonomikoan, eta bazterketaren inpaktua murriztea, bai ardatz politikoan, bai herritartasun eta harremanen ardatzetan.

Inkestaren datuek adierazten dutenez, euskal biztanleen % 24,4 bazterkeria-egoeran dago ardatz ekonomikoan (enplegua eta kontsumoa); % 31,47k ardatz politikoan eta herritartasun-ardatzean (parte-hartze politikoa, hezkuntza, etxebizitza eta osasuna); eta % 7,1 harremanen ardatzean (gatazka-egoerak eta gizarte-isolamendua). Hiru ardatz horietako bakoitzaren egoera nabarmen hobea da Espainia osoan ikusitakoa baino, eta, bilakaerari dagokionez, 2018arekin alderatuta, murriztu egin da gabezia-egoeran dauden pertsonen ehunekoa ardatz politikoan eta herritartasun-ardatzean (% 6)  eta harreman-ardatzean (% 10).

• Inolako arazorik ez duten pertsonen ehunekoak pixka bat behera egin duen bitartean, gora egin du eguneroko bizitzako lau dimentsiotan edo gehiagotan (enplegua, kontsumoa, parte-hartze politikoa, hezkuntza, etxebizitza, osasuna, gizarte-gatazka eta gizarte-isolamendua) arazoak dituzten pertsonen kopuruak.

Lau dimentsiotan edo gehiagotan arazoak dituen euskal biztanleria % 4,0tik % 6,7ra igo da. Hauek dira gabeziarik nabarmenenak: enplegua (biztanleriaren % 22,1), etxebizitzaren dimentsioa (% 17,2), parte-hartze politikoa (% 13,6) eta osasuna (% 11,7).

• Euskal biztanleriak dituen arazorik ohikoenak langabezia, lan-ezegonkortasuna eta gehiegizko etxebizitza-gastuak dira, bai eta politikan eta gizartean parte hartzeko oztopoak ere.

Euskadin, bost dira arazo ohikoenak, eta biztanleriaren % 8 baino gehiagori eragiten diote: gehiegizko etxebizitza-gastuak (biztanleriaren % 15,2 egoera horretan bizi da); lan-ezegonkortasun larria (% 13,8); etxean bizi diren eta adin aktiboa duten pertsona guztien langabezia (% 9,7); sendagaiak erosteko edo tratamendu medikoak jarraitzeko zailtasun ekonomikoak (% 9,2) eta parte-hartze politikoa izateko mugak (% 8,6). Adierazlearen arabera, 2021ean, 200.000 pertsona inguruk jasan dituzte gabezia-egoera horiek. Adierazleen arteko erlazioak dimentsio edo eremu desberdinei eragiten badie ere, azken batean, arazoa da diru-sarrera nahikorik ez izatea familien premia guztiei erantzuteko.

• Gizarte-bazterkeriako egoerarik larrienak jasaten dituzten kolektiboak dira: etxe-unitate pobreak edo diru-sarrerarik gabekoak, enplegu bila dabiltzan familia-sostengatzaileak eta atzerritarrak.

Zortzi dira % 40tik gorako gizarte-bazterketako tasak dituzten profilak edo gizarte-taldeak: pobrezia larrian dauden etxeak (% 98,3); sostengatzaile nagusia lan bila duten etxeak (% 91,4); diru-sarrerarik ez dutela dioten etxeak (% 84,6) eta pobrezia-egoeran daudenak, pobrezia larria ez bada ere (% 82,1). Bazterkeria-tasa txikiagoak dituzte, baina baita altuak ere, sostengatzaile nagusiak atzerriko nazionalitatea duen etxeak (% 59,6), atzerriko nazionalitatea duten pertsona guztiak (% 58,8), bost pertsona edo gehiago bizi diren etxe-unitateak (% 49,2) eta sostengatzaile nagusiak ikasketarik ez duen etxe-unitateak (% 44,7).

Aitzitik, honako hauek dira bazterkeria-tasa txikienak dituzten bost profil edo kolektiboak: 65 urteko eta gehiagoko pertsonak (% 2,2), pertsona sostengatzaile nagusi adin horretako pertsona bat duten etxeak (% 3,5), sostengatzaile nagusi goi-mailako ikasketak dituen pertsona bat duten etxeak (% 3,9) eta sostengatzaile nagusi pertsona erretiratu edo aurrejubilatu bat duten etxeak (% 4,2). Bazterkeria-tasa handixeagoekin, baina biztanleria osoarenak baino askoz txikiagoekin, honako hauek ere nabarmentzen dira: sostengatzaile nagusiak lan egiten duen etxe-unitateak (% 8,6), adingaberik ez duten etxekoen unitateak (% 9,1) eta pobrezia-egoerarik ez dutenak (% 10,0).

• Bazterkeriaren gorakada pobreen edo diru-sarrerarik gabekoen artean, familia ugarietan eta atzerritarren artean.

Azterlan horren arabera, bazterkeriaren hazkunde nagusia talde hauetan ematen da: pobrezia-egoeran baina egoera larrian ez dauden pertsonen kasuan (% 54,8tik % 82,1era igo dira), sostengatzaile nagusia ikasketarik gabea edo ikasketak osatugabea duten etxe-unitateetan (% 17,5etik % 44,7ra) eta familia ugarien kasuan (bost kidetik gora), horien bazterkeria-tasak % 32,4tik % 49,2ra igo baitira. Era berean, bazterkeria-tasen igoera handiak gertatzen dira etxe-unitate hauetan: diru-sarrerarik gabekoetan, lan bila ari diren pertsonak buru dituztenetan, asistentzia diru-sarrerak soilik dituztenetan eta atzerriko nazionalitateko pertsonen kasuan eta/edo sostengatzaile nagusia atzerriko nazionalitatekoa den etxe-unitateetan.

• COVID-19aren pandemiak lan-merkatuari eragiten dio eta enpleguarekin lotutako arazoak nabarmen areagotzen dira.

Pandemiak nabarmen eragin dio lan-merkatuari, eta horrek bazterkeria larriaren mailak handitzea ekarri du. Enpleguaren kasuan ikusten da bazterkeria-egoeran dauden biztanleen ehunekoa nabarmen handitu dela, % 10,0tik % 22,1era, eta, batez ere, eragin die langabeziari, gizarte-segurantzako kontraturik eta estaldurarik gabeko enpleguei, bazterkeriako enpleguei edo lan-ezegonkortasun handikoei.

• Etxebizitza-arazoak dituzten biztanleen ehunekoak behera egin du, baina gora egin dute etxebizitza-gastu handiegiak eta etxebizitza desegokien edo ez-seguruen egoerak dituzten etxe-unitateek.

2021ean, etxebizitza-bazterkeriak Euskadiko etxe-unitateen % 14,5 eta biztanleriaren % 17,2ri eragin die. Hala, 2018 eta 2021 artean, gizarte-bazterketaren eragina ehuneko 1,5 puntu murriztu da etxebizitzen dimentsioan, eta puntu 1 biztanlerian

Etxebizitzaren dimentsioan, biztanleei gehien eragiten dien arazoa etxebizitzaren gehiegizko gastuena da, etxe-unitateen % 12,4ri eragiten baitie, eta 2018an, berriz, % 10i. Bazterkeria-egoeran dauden pertsonen kasuan, egoera horrek eragindako etxe-unitateen ehunekoa % 57,7koa da, eta bazterketa larrian dauden etxe-unitateen kasuan, % 71,7koa. Horren ondoren, baina alde handiarekin, biztanleriaren ehuneko handienari eragiten dion bigarren adierazlea etxeko osasun-egoerari lotutakoa da (hezetasunak, usain txarrak, etab.). Horrek etxe-unitateen % 4ri eragiten dio, baina bazterkeria-egoeran dauden pertsonen kasuan, ehunekoa % 14,8koa da, eta bazterkeria-egoera larrian dauden etxe-unitateen kasuan, % 23,3koa. Gainera, EAEko etxe-unitateen % 3,7an jende-pilaketa arazoak dituzte (2018an, aldiz, % 1,9an).

• Gizarte-bazterketako arazoak dituzten biztanleen ehunekoak behera egin du osasunaren dimentsioan, nahiz eta COVID-19ak eragin handiagoa izan.

Azken hiru urteetan behera egin du osasunaren dimentsioan gizarte-bazterkeriako arazoak dituzten etxe-unitateen eta pertsonen proportzioak. Etxe-unitateen % 13,2 eta euskal biztanleriaren % 11,7 bazterkerian daude osasunaren eremuan, eta gabeziak dituzte dimentsio horretan. Proportzio hori, bai etxe-unitateen kasuan, bai biztanleriaren kasuan, Espainia osoan erregistratzen dena baino askoz txikiagoa da, eta, bilakaeraren ikuspegitik, 2018an erregistratutakoa baino txikiagoa ere bai, orduan etxe-unitateen % 14,3ri eta pertsonen % 13,6ri eragiten baitzien.

Euskadiko etxe-unitate guztiei erreparatuz gero, osasun-arloko arazo nagusienak honako hauek dira: arazo ekonomikoengatik sendagaiak eskuratzeko aukerarik ez izatea (etxe-unitateen % 7,1ek botikak edo protesiak erosteari utzi dio, edo tratamenduak edo dietak jarraitzeari, arazo ekonomikoengatik) eta etxeko pertsona heldu guztiek desgaitasuna, gaixotasun kronikoa edo osasun-arazo larriak izatea (% 7,2). Arazo horien prebalentzia handiagoa da gizarte-bazterkeriako egoeran dauden etxe-unitateen artean: talde horren barruan, % 40,7k botikak erosteari edo tratamenduak edo dietak jarraitzeari utzi diote arazo ekonomikoengatik; etxe-unitateen % 8an, aldiz, heldu guztiek desgaitasuna, gaixotasun kronikoa edo osasun-arazo larriak dituzte, eta horrek eguneroko bizitzako jardueretarako mugak sortzen dizkie. Etxe-unitate horien % 5,5ean gosea pasatu dute, gaur egun edo iraganean

2018an erregistratutakoa baino txikiagoa ere bai, orduan etxe-unitateen % 14,3ri eta pertsonen % 13,6ri eragiten baitzien.

Euskadiko etxe-unitate guztiei erreparatuz gero, osasun-arloko arazo nagusienak honako hauek dira: arazo ekonomikoengatik sendagaiak eskuratzeko aukerarik ez izatea (etxe-unitateen % 7,1ek botikak edo protesiak erosteari utzi dio, edo tratamenduak edo dietak jarraitzeari, arazo ekonomikoengatik) eta etxeko pertsona heldu guztiek desgaitasuna, gaixotasun kronikoa edo osasun-arazo larriak izatea (% 7,2). Arazo horien prebalentzia handiagoa da gizarte-bazterkeriako egoeran dauden etxe-unitateen artean: talde horren barruan, % 40,7k botikak erosteari edo tratamenduak edo dietak jarraitzeari utzi diote arazo ekonomikoengatik; etxe-unitateen % 8an, aldiz, heldu guztiek desgaitasuna, gaixotasun kronikoa edo osasun-arazo larriak dituzte, eta horrek eguneroko bizitzako jardueretarako mugak sortzen dizkie. Etxe-unitate horien % 5,5ean gosea pasatu dute, gaur egun edo iraganean.

• Gizarte-gatazkako egoeren murrizketa eta isolamendu-arazoen igoera oso moderatua.

Adierazle horien bilakaera ez da hain argia, eta bazterkeria-egoeren prebalentzia zertxobait murriztu da ardatz horretan (biztanleriaren % 7,9tik % 7,1era jaitsi da). Ardatz hori osatzen duten bi dimentsioek bilakaera desberdina izan dute Euskadin; izan ere, gizarte-gatazkan dauden biztanleen proportzioa murriztu egin da (% 5,8tik % 4,9ra), eta gizarte-isolamenduari dagokiona, berriz, zertxobait handitu da (% 2,2tik % 2,3ra).

• Eten digitalak gizarte-bazterketa larriko egoeran dauden etxe-unitateetan eragin handiagoa duela egiaztatzea.

Eten digitala etxe-unitate guztien % 34,5era iristen da, eta ehuneko hori % 31,9koa da integrazio-egoeran daudenen kasuan, % 44,2koa bazterketa moderatuaren egoeran daudenen kasuan eta % 57,6ra iristen da bazterkeria-egoera larrian dauden etxe-unitateen kasuan.

Integrazio-egoeran dauden etxe-unitateen artean, oso gutxik diote parte hartzeko aukerak galdu dituztela Interneten erabiltzeko gailu, konexio edo trebetasunik ez izateagatik (% 1etik beherakoa), eta ehuneko hori % 18,7koa da baztertuta dauden etxe-unitateen kasuan.

• Pobreziaren eta desberdintasunaren gorakada, gabezia materialarekin lotutako adierazle gehienetan hobekuntza izan arren.

Pobrezia larriaren tasak gora egin du azken urteetan, 2018ko % 5,1etik 2020ko % 6,1era. Pobrezia larriaren tasa nabarmen hazi zen 2008 eta 2014 artean, finantza-krisian, horren ondoren, susperraldi ekonomikoaren aldian, hazten jarraitu zuen poliki, eta berriro egin du gora 2018 eta 2020 artean. Pobrezia-arriskuaren tasa ere hazi egin da, nahiz eta azken aldian egonkortu egin den

Esan daiteke mantenu-pobreziaren tasak egonkortu egin direla eta metatze-pobreziaren adierazleak murriztu egin direla; horren ondorioz, benetako pobreziaren tasak murriztu egin dira (EAEn 2018ko % 6,1etik 2020ko % 5,6ra), Eusko Jaurlaritzaren estatistika-datuen arabera.

• EAEko biztanleen % 1,2k jasotzen dute Bizitzeko Gutxieneko Diru Sarrerak, pobrezia larrian dauden biztanleen % 20k

• Diru Sarrerak Bermatzeko Errentak pobrezia eta desberdintasuna murrizten ditu Euskadin, eta pobrezia-egoeran dauden biztanleen diru-sarreren % 40 baino gehiago da.

2020ko abenduan, gutxi gorabehera, 55.000 etxek jasotzen zuten prestazio hori (100.000 pertsona inguru). 2014. urtearen amaieran erregistratutako % 5,5etik beherako estaldura-tasa den arren, ikusten da 2019. urtearen amaieratik 2020. urtearen amaierara prestazioaren estaldurak hazkunde handi samarra izan duela, 12 hilabete horietan 52.455 titular izatetik (euskal biztanleriaren % 2,3) 54.747 izatera ( % 2,4) igaro baita.

Eusko Jaurlaritzak egindako inkesten arabera, eskatu dezaketenen % 70 inguruk eskuratzen du Diru Sarrerak Bermatzeko Errenta. Biztanleria horretatik, % 47 inguruk pobreziatik ateratzea lortzen dute prestazioari esker, eta % 52k, berriz, ez; hala ere, diru-sarrerak nabarmen handitzea lortzen dute, eta pobrezia-atalasera dagoen distantzia % 75etik % 17ra murrizten da.

Azken batean, Euskadin, bazterkeriaren eta pobreziaren hazkundeaz harago, gizarte-bazterkeria zabaldu egin da, batez ere integratzeko zailtasun gehien zituzten pertsonen eta familien artean. Joera horren arabera, krisialdietan bazterkeria azkar areagotzen da, baina susperraldi eta hazkunde ekonomikoko aldiak iristean ez dira bazterkeria-maila horiek erritmo berean jaisten. Horrela, azken hamarkadetan egiaztatu da krisia dagoenean bazterkerian erortzeko erraztasuna zailtasun bihurtzen dela egoera horretatik irteteko, baita ekonomiaren susperraldietan ere.

Informazio gehiagorako: 'Informe sobre exclusión y desarrollo social en Euskadi. Resultados de la Encuesta sobre Integración y Necesidades Sociales 2021', Cáritasek eta FOESSA fundazioak argitaratuta (2022).