Osasun Saila / Berdintasun, Justizia eta Gizarte Politiketako Saila

Generoa pobreziarekin lotzen denean: osasunaren gizarte-baldintzatzaileak eta zerbitzu soziosanitarioetarako sarbidea

Argitalpen-data: 

Koordinazio Soziosanitarioko Taldea.

 Azterlanaren barruko ilustrazioa: 'Genero eta pobrezia: Osasunaren gizarte-baldintzatzaileak eta zerbitzu soziosanitarioetarako sarbidea' (EAPN-ES, 2020)

Azterlanaren barruko ilustrazioa: 'Genero eta pobrezia: Osasunaren gizarte-baldintzatzaileak eta zerbitzu soziosanitarioetarako sarbidea' (EAPN-ES, 2020)

Espainiako Estatuan pobreziaren eta gizarte-bazterkeriaren aurka borrokatzeko Europako Sareak (EAPN) azterlan bat argitaratu du. Azterlan horrek ezagutza zabaltzen du, eta genero arrakalaren ondorioei buruz sentsibilizatzea du helburu, bai eta osasun, kalteberatasun eta pobreziari buruzko interesei buruz sentsibilizatzea ere, 'Nuevas M.I.R.A.D.A.S.' programaren esparruan ikerketa aplikatu bat garatzearen ondorioz. (Emakumeak, Berdintasuna, Errentak, Eskubideak eta Arreta Soziosanitariorako sarbidea).

 

Metodologia eta egitura

Hiru azterketa ardatzek egituratzen dute azterlan hori:

  • Ikerketaren esparru teknikoa egitea.
  • Ikerketa dokumental deskribatzailea, zerbitzu soziosanitarioetarako sarbidean emakumeek duten egoeraren ezaugarriak zehazteko, pobrezia egoeran eta/edo osasunaren gizarte-baldintzatzaileak jasaten dituzten emakumeek osasunaren arloan dituzten oztopoak eta determinatzaile sozialak agerian jarriz.
  • Ikerketa kualitatiboa, EAPN ES osatzen duten gizarte-erakundeek artatutako emakumeen testigantzan oinarritua, honako hauek aztertzen dituen inkesta batean parte hartuz: osasun egoera, osasun arretaren esperientzia eta Espainian gizarte-erakundeek artatutako emakumeek hautemandako desberdintasunak.

 

Era berean, azterlanaren lehen zatian osasun arloko genero-desberdintasunak jorratzen dira, eta bigarrenean gizarte-erakundeek artatutako emakumeen osasun eta osasun-esperientzian sakontzen da, honako gai hauetan eragiten duen azterketa batekin:

  • Osasun egoeraren autopertzepzioa
  • Gaixotasun eta osasun-baldintzatzaile komunak, baina emakumeengan eragin bereizia dutenak
  • Sexu eta ugalketa osasuna
  • Oso feminizatuta dauden gaixotasunak
  • Intersekzionalitatea (nahasmenduak eta genero arrakalak eragindako gaixotasunen eragina osasun-arretan eta desberdintasun intersekzionaletan (pobrezia, guraso bakartasuna, minori teknologiko bateko kide izatea, desgaitasuna, atzerriko jatorria, sexu-identitatea, genero indarkeria barne).
  • Osasun mentala
  • Osasuna erakunde orokortu gisa
  • COVID-19 pandemiaren eragina

 

Ikuspegia eta edukiak

Azterketa horrek osasun egoeren gizarte banaketan eta gizarte-baldintzatzaileetan – gizarte-epidemiologian – jartzen du arreta, eta azterketa horretatik abiatuta, emakumeek genero-kontu batengatik zerbitzu soziosanitarioetarako sarbidean dituzten oztopoak eta desberdintasunak ikusarazteko interesgarriak diren alderdiak azpimarratzen dira.

 

  • Generoa, besteak beste, egoera sozioekonomikotik, adinetik, etniatik, desgaitasunetik eta sexu orientaziotik eratorritako osasun ekitaterik eza eta potentzial astungarria sortzen duen faktore gisa.

EAPN ES estudioak egindako azterketaren arabera, emakume izateak areagotu egiten zituen pobrezia-egoeren ondoriozko ekitate ezak. Arrazoi ekonomikoengatik osasun arretarik ez duten emakumeen ehunekoa gizonena baino handiagoa da aztertutako tipologia guztietan: arreta medikua, hortz arreta, osasun mentala eta medikamentuen eskuragarritasuna. Adibidez, pobrezia egoeran dauden emakumeen erdiari ez zaio inoiz mamografiarik egin.

 

  • Genero desberdintasuna, gaixotasun arrunten azterketa zientifikoaren eta medikazioaren eta tratamenduen eraginkortasunaren baldintzatzaile gisa, emakumeen eta haien egoera biologiko espezifikoen ikuspegitik.

Azterlanaren arabera, emakumeak gizonak ez bezala gaixotzen dira, zenbait gaixotasunekiko bilakaera desberdina dute eta ez dute berdin erantzuten zenbait farmakoen ondorioei. Eta, hala ere, protokolo mediko homogeneoen bidez tratatzen dira, eredu maskulinizatu batean oinarritutako osasun sistema baten ondorioz. Generoaren-alborapenak, askotan, gaixotasunak unibertsalak eta mundu guztiarentzat komunak direla sinestarazten du, horien adierazpena desberdina denean gizonengan eta emakumeengan. Hori da gaixotasun kardiobaskularraren kasua, emakumeen hilkortasunaren lehen kausa, batez ere menopausian; izan ere, oker onartzen da bi sexuetako sintomak berdinak direla, eta, ondorioz, emakumeek sarritan ez dakite bihotzekoak jota egon daitezkeen alarma egoerak ezagutzen. Antzeko zerbait gertatzen da espondiloartritisa diagnostikatzeko denborarekin; izan ere, bi sexuetan adierazpen desberdinak izan arren, gizonek adierazten dituzten sintomak tratatzeko profesionalek duten ikuspegiak (bizkarrezurrean zentratuta) zaildu eta atzeratu egiten du diagnostikoa emakumeengan (eskuetan eta oinetan adierazita).

  • Genero desberdintasuna, mendeetan zehar emakumeek ugalketa zereginean duten garrantzia murriztu duen faktorea den aldetik, azterlan medikoetan parte hartzea oztopatuz, ugalkortasun potentziala babeste aldera.

Sexu eta ugalketa eskubideen aitortza erlatiboki berriaz gain –ugalketari ez ezik, haurdunaldiaren aurretik osasun-laguntza egokia jasotzeko eskubideari ere egiten diote erreferentzia, haurdunaldian zehar eta ondoren–, osasunaren integraltasunaren abordajean aniztasun ikuspegi bat txertatu da, sexu orientazioa eta genero identitatea direla-eta diskriminaziorik ez egotea barne hartzen duena.

Adibide gisa: Espainian, 2013az geroztik, azken belaunaldiko antisorgailu hormonal batzuk kendu dira itzultze nazionaleko sistematik, eta horrek emakumeen milia baten inguruko karga ekonomikoa dakar, Estatuko Familia Plangintzaren Federazioaren (FPFE) kalkuluen arabera. Gainera, sexu transmisiozko gaixotasun batzuek gora egiten jarraitzen dute Espainian, eta emakumeen ernalezintasuna eragiten duten lesioen kausa garrantzitsua dira.

Azterlanean aipatutako beste alderdi bat honako hau da: Espainian prekarioak diren edo bazterketa arriskuan dauden pertsonek eta familiek hileko pobrezia eta emakumeen higiene-produktuak (tanpoiak, salvaslipak, konpresak eta osasun-toallak) eskuratzeko zailtasuna izatea, artikulu horiek ez baitaude oinarrizko premiako produktuen zerga-tasaren mende ( % 4, aplikatutako % 10aren ordez).

 Dokumentuak azpimarratzen du, baita ere, “heterokentrismoak” ere zeregin garrantzitsua izan duela gay, lesbiana, bisexual eta trans gisa identifikatzen diren pertsonen osasun eta gaixotasun prozesuetan, osasun-arretarako sarbide normalizatuan oztopoak ezarri eta diskriminatu baititu.

 

  • Sexu biologikoa, osasun egoeraren zehaztapenean eragin sakona duen faktore gisa: izan ere, zenbait osasun edo gaixotasun egoeratarako, arrisku faktoreetarako edo tratamendu beharretarako joera diferentziala ezar dezake. Antzera, generoak ere eragin indartsua du osasun egoera zehazteko orduan: esposizio-tasa desberdinak muga ditzake arrisku jakin batzuetara, tratamendu-boladako eredu desberdinetara edo osasunaren determinatzaile sozial eta ekonomikoen inpaktu diferentzialetara.

Emakumeek gizonek baino bizi-itxaropen handiagoa dute, baina urte horietan osasun txarragoarekin eta nahasmendu kroniko handiagoekin bizi dira. Horrek osagai biologiko eta hormonala du, baina baita soziala ere, esleitu zaien rolarengatik. % 25 gutxiago kobratzeak, lanaldi prekarioagoak izateak eta ordu gehiago edo etxea zaintzeko lanak egiten dituzten langileak izateak ondorio argiak ditu haien osasun egoeran eta medikalizazioan.

Emakumeen prebalentzia handiko gaixotasunak daudela egiaztatu da (endometriosia, fibromialgia, artrosia, lipedema, pelbiseko min kronikoa); hala ere, gaixotasun horiek ez daude jasota 1971/1999 Errege Dekretuan, legezko desgaitasunaren kausak jasotzen dituenean. Ondorioz, sarritan, ezintasuneko kotizaziopeko prestazioak ukatzen zaizkie gaixotasun horiek dituzten emakumeei.

 

  • Testuinguru horretan, intersekzionalitatearen ikuspegiak emakumeen bizi baldintzei eragiten dien diskriminazio anizkoitza adierazten du; diskriminazio hori askotarikoa da emakumeen izaerari dagokionez eta inguruabar desberdinen mende dago, eta genero desoreka estrukturalaren astungarri gisa jarduten du.

Desgaitasunaren kasuan, emakumeek aurre egin behar diete sozializazio prozesuan sortzen diren oztopo sozial eta kulturalei, eta oztopo dira gizarteratzeko. Askotan, babesa aukeratzen duten guraso asko, autonomiarik gabe, emakumeek sexualitatea eta amatasuna garatzeko duten gaitasuna barne. Jokabide hori langile soziosanitarioek ere hautematen dute, beren prestakuntza akademikoaren barruan landu gabeko aurreiritzien emaitza gisa eta beren ikuspegi garatzailearen ondorioz.

Emakumeen osasuna baldintzatzen duten faktoreak honako hauek dira: etnia (emakume ijitoak), migratzaile izatea (emakume etorkinak eta errefuxiatuak), jokabide ohiturak (substantzia toxikoen kontsumoa, tabakismoa, elikadura nahasmenduak), adina, lanarekin lotutako arrisku psikosozialak, genero indarkeria edo zaintza ez profesionalen inguruan rol desberdinak hartzea. Eta pobrezia eta kalteberatasuna genero oztopoei gehitzen zaizkie

 

  • Generoaren-alborapenak osasun-laguntzari eragiten dio eta zeharkatzen du, emakumeei emandako arretaren planoan eta horietako askori eragiten dien ondoez biopsikosozialaren medikazioan, sendagai psikoaktiboen merkataritza-ekoizpenaren bidez, eta ikusezin bihurtzen/ez lehenesten dituen ikerketa medikoan.

 

Azterlan horren arabera, zerk ezaugarritzen du gero-alborapena osasun arretan?

  • Osasun zerbitzuez bestelako sarbidea
    Paternalismo ginekologikoa, zesarea bidezko erditzeen kudeaketa komertzializatua (OMEren % 15eko muga baino handiagoa) eta indarkeria obstetrikoa.
  • Prozedura terapeutiko berberak aplikatzea gizonengan eta emakumeengan osasun-arazo baterako ('gender blind' -etik 'gender biased' -era).
  • Osasun laguntzaren atzerapenean eta itxarotean dauden aldeak.
  • Preskribatutako desberdintasuna eta farmakoen kontsumoa.

 

Osasun integral baterako proposamenak, genero ikuspegi intersekzionalarekin

Azterlanaren amaieran, gomendioen atal handi bat dago, gizarte erakundeek artatutako emakumeen osasun esperientziari eta osasun arretari buruz egindako landa-lanaren alderdiak Europar Batasunak estatu-eremuari egindako proposamenekin lotzen dituena. Gomendio ugarien artean,nabarmentzekoak:

  • Emakumeen eta gizonen osasun premia espezifikoen balantzea egitea, eta osasunaren arloko politika, programa eta ikerketetan ikuspegi orokor bat txertatzen dela bermatzea, haien garapenetik eta desadostasunetatik hasi eta inpaktua eta aurrekontua ebaluatu arte.
  • Bermatzea prebentzio estrategiak berariaz bideratzen zaizkiela diskriminazio intersekzionala jasateko arriskua duten emakumeei (emakume erromanikoak, desgaitasuna duten emakumeak, emakume lesbianak eta bisexualak, migratzaileak eta errefuxiatuak, pobrezian bizi diren emakumeak eta pertsona transexualak eta intersexualak).
  • Genero indarkeria eta emakumeen aurkako indarkeria osasun publikoko arazo gisa onartzea, zuzenean eragiten baitie emakumeen osasun mentalari eta ongizateari,
  • Emakumeek osteoporosia, arazo muskulueskeletikoak eta nerbio-sistema zentraleko gaixotasunak (alzheimerra eta/edo dementzia) bezalako gaixotasunei dagokienez dituzten beharrizan espezifikoei heltzen dieten programak sustatzea.
  • Neke kromikoaren edo fibromialgiaren kasuarekin diagnostikatutako emakumeen behar bereziei arreta handiagoa eskaintzeak osasun-laguntzako zerbitzu egokiak eta kalitate handikoak ematen ditu.
  • Finantzaketa handitzea, endometriosiaren kausei eta balizko tratamenduari buruzko ikerketa sustatzeko eta endometriosia gaixotasun ezgaitzailetzat hartzeko.
  • Emakume guztiek osasun-laguntza eta osasun-laguntza mentala (emakumeentzako harrera-zentroak barne) jasotzeko behar diren neurriak hartzea eta baliabide nahikoak esleitzea, edozein dela ere emakume horien legezko egoera, desgaitasun-egoera, sexu-orientazioa, genero identitatea, ezaugarri sexualak, arraza edo jatorri ekonomikoa, adina edo erlijioa.
  • Emakume errefuxiatu, asilo-eskatzaile eta migratzaile guztiek, bereziki haur eta emakume kalteberak, kalitatezko osasun-laguntza fisiko eta mental osoa izan dezaten ziurtatzea, giza eskubide unibertsalen gai gisa.
  • Emakume langabeei, landa-inguruneko emakumeei eta diru sarrera baxuak dituzten emakume pentsiodunei osasun zerbitzuetarako doako sarbidea bermatzea, haien kontrola eta tratamendu medikoa finantzatu ezin direnean.
  • Bizitzaren zikloan zentratutako osasun mentalerako ikuspegia garatzea, non adin taldeen behar guztiei modu koherente eta zehatzean helduko zaien, nerabeen eta adineko emakumeen kasuan, batez beste, adin talde bereko gizonek baino asebetetze pertsonal txikiagoa dutela adierazten baitute.
  • Desgaitasuna duen seme-alaba bat edo bizitza arriskuan jartzen duen gaixotasun bat duen haur bat erditu duten emakumeei laguntza berezia bermatzea, batez ere honako hauek barne hartzen dituena: epe luzeko etxeko zainketa eskeak, zainketa aringarri pediatrikoak eta laguntza psikopsikologiko espezializatua eta sarbide errazeko laguntza.
  • Prostituzioa osasun arazo gisa ere bideratzea, eta hori egiten duten pertsonengan eragin kaltegarria izatea (aukera gehiago trauma sexualak, fisikoak eta mentalak izateko, alkoholarekiko eta drogekiko adikzioak izateko, beren buruarekiko errespetua galtzeko eta biztanleriak oro har baino heriotza-tasa handiagoa izateko).
  • Saiakuntza klinikoetan eta ikerketa biomedikoan emakumeen irudikapenaren aurkako diskriminazio-joera etengabea amaitzea, emakumeen bizitza eta osasuna arriskuan jartzen dituelako, eta sendagaien etiketetan emakumeekin saiakuntzak egin diren edo ez argi eta garbi adierazteko eskatzea, bai eta bigarren mailako ondorioak pertsonaren sexuaren arabera alda daitezkeen ere.
  • Europar Batasunean emakumeak ikerketa klinikoan tratatzeko moduan eragiten duten proiektuak sustatzeko eskatzea Europako Batzordeari.

 

Espainiako Estatuan Pobreziaren eta Gizarte Bazterkeriaren aurka Borrokatzeko Europako Sareak (EAPN-ES (leiho berri batean irekitzen da)) argitaratu du azterlana. Erakunde hori Gizarte Erakundeen Europako Plataformaren (EAPN) (leiho berri batean irekitzen da) parte da, eta Pobreziaren eta Gizarte Bazterkeriaren aurka borrokatzen da Europar Batasuneko kide diren herrialdeetan, sufritzen duten pertsonek izan dezaten. Bi gaiak Batasunaren eztabaida politikoen erdigunean kokatuz

 

Gai honi buruz argibide gehiagorik behar izanez gero, ondorengo azterlana kontsultatu. 'Genero eta pobrezia:  Osasunaren gizarte-baldintzatzaileak eta zerbitzu soziosanitarioetarako sarbidea' (EAPN-ES, 2020), Graciela Malgesinik egindakoa.