Osasunaren Mundu Erakundeak (OME) argitaratzen duen hileroko buletinak zenbaki berezi bat eskaintzen du 2020ko apirilean, Adimen Artifizialeko sistemak osasunaren sektorean sartzearen ondorioz sortzen diren gai etikoak jorratzeko. Horrela, aukera batzuk adierazten dira, baina baita arriskuak ere.
2019 urteko amaieran, OMEk aditu talde bat ezarri zuen Adimen artifizialaren arloan etikaren eta datuen gobernantzaren esparru globala garatzen laguntzeko. Ekimen honen helburua da bermatzea, teknologia horien erabilera bat datorrela osasunaren arretan estaldura unibertsala sustatzearekin, modu zuzen eta bidezkoan.
Zenbaki berezi honetan aditu horietako batzuek parte hartzen dute. Editorial atalean, Kenneth Goodman et al. (230) "Osasunaren sektorean adimen artifizialaren arriskuak eta onurak orekatuz" (Balancing risks and benefits of artificial intelligence in the health sector) artikuluarekin hasi du eztabaida. Bertan erreferentzia egiten dio: Osasunaren sektorean Inteligentzia Artifizialeko tresnak erabiltzetik eratorritako onurak dira, hala nola Machine Learning edo Big Data baliabideen erabilera, arloko ezagutza eta eraginkortasuna areagotu dezakete, eta, aldi berean, pribatutasuna, datuen kontrola edo informazio pertsonal/pribatuaren monetarizazioa bezalako balioekin gatazkan egon daitezke.
Egileek, adibidez Indiaren kasua aipatzen dute. Izan ere, herritar guztiei banakako osasun-erregistroei lotutako identifikazio-zenbaki bakarra esleitzeko sistema bat ezartzean, arazo etikoak, legalak eta sozialak sortzen dira, eta horrek agerian uzten du esparru etikoa eta datuen gobernantzaren definizio egokia behar direla.
Haren ustez, osasunaren sektorean adimen artifizialeko tresnak gero eta gehiago sartzen direnez, pazienteei eragindako kalteengatiko erantzukizunak eta haien segurtasunari buruzko erantzukizunak berekin dakar giza kontrol handiagoa eta sistema horiek hobeto ulertzea. Ildo horretan, egileek nabarmendu dute ekitate eta justizia-balioek erronka etikoak dakartzatela osasunaren sektorean adimen artifizialeko sistemak sartzean. Osasun publikoaren eta arreta medikoaren arloko beharrei erantzuten lagun ba dezakete ere, egileek defendatzen dute gida etikoak ezarri behar direla gizakiak ordezkatzen dituzten teknologiak erabiltzeko eta jardunbide egokiak identifikatzeko, teknologia berri horiek osasunaren eta arreta medikoaren esparruan aplikatzean eta erabiltzean dakartzaten arriskuak minimizatzeko.
"Osasun digitaleko estrategia global baterantz" (Towards a global strategy on digital health) da Bernardo Marianok (OMEko Osasun Digital eta Berrikuntza Saileko zuzendaria) osasun digitalari buruzko planteamendu globala lau helburu estrategikotan oinarrituta deskribatzen duen argitalpen ataleko bigarren proposamena. lankidetza globala sustatzea eta osasun digitalari buruzko ezagutzaren transferentzia aurreratzea; osasun digitaleko estrategia nazionalen inplementazioan aurrera egitea; osasun digitalerako gobernantza indartzea mundu, eskualde eta nazio mailan; eta teknologia digitalak txertatzen diren pertsonak ardatz dituzten osasun-sistemak defendatzea.
Egileak badaki Big Datak eta Inteligentzia Artifizialak erabiltzen dituzten tresnak, metodoak eta teknologia mundu mailako osasun-zerbitzu eta sistemetan erabiltzekoak direla, eta behin eta berriz esaten du gatazka etikoek, pribatutasunari, lege-kezkei, sarbide-berdintasunari, erantzukizunari, erabilera egokiei, alborapenei (datu adierazgarriak ez direnean, adibidez, osasun-arretarako sarbide arrakala desorekatua areagotu dezakete) edo beste gizarte-arazo batzuek kezka nuklearrak eragin behar dituztela.
Bere ustez, erronkak ez dira kudeaketaren arduradunentzako berrikuntzaren esparruan bakarrik planteatzen, baita erabaki etikoak hartzearen esparruan ere, eta erronka berri bihurtzen dira legegileentzat, teknologia berrien erabileraren eta garapenaren eta balio etiko jakin batzuekiko errespetuaren artean gero eta digitalagoak diren osasun-sistemetan fidagarria den oreka bilatzeari dagokionez.
Era berean, B. Marianok bere artikuluan ohartarazten du onuren narratiba gero eta gehiago sustatzen ari dela, teknologia berri horiek aitzindari gisa hartu dituztenek arriskuak zalantzan jarri gabe ezartzen dituztela. Ildo horretan, B. Marianok ohartarazi du erakunde arautzaileek zeregin garrantzitsua dutela, bai nazioan, bai nazioartean, osasun-sektorearen eraldaketa digitalak laguntza-kalitatea hobetzea, osasun-emaitza hobeak izatea, mediku-arretaren kostua murriztea, funtsezko osasun-zerbitzuetarako irisgarritasuna handitzea (estaldura unibertsalik ez dagoen testuinguruetan), eta pazienteen eskubideak babestea eta errespetatzea bermatzeko, besteak beste.
Marianoren ustez, osasunaren eta zaintzaren sektorearen eraldaketa digitalak arrakasta izateko, inplikatutako eragileen lankidetza behar da, oreka egokia lortzeko teknologiaren onuren, erabileren eta garapenen artean, segurtasunaren eta etikaren arloan eragiten dituen kalteen eta arriskuen aurrean.
"Nola ber-irudikatzen dugu osasuna aro digitalean?" (How do we reimagine health in a digital age?), editorial ataleko hirugarren artikulua da, eta Flavia Bustreok eta Marcel Tannerrek aro digitalean osasun-zerbitzuak modu inklusiboan ematea irudikatzen dute, eta teknologia digitalak erabiltzearen ondorioz sortzen diren arrisku etikoetan eta giza eskubideen arriskuetan ere eragiten dute.
Egileek defendatzen dute Big Dataren onurak ez liratekeela iritsi behar datuen pribatutasunerako eskubidearen kontura edo datuok jatorrian aurreikusitakoez bestelako helburuetarako erabiltzeko eskubidearen kontura. Kontua da talde batek boterea eta aberastasuna monopolizatzea saihestea, datuen jabetzaren erregulazioa gordetze hutsagatik. Aitzitik, egileek datuen gobernantza globalaren alde egiten dute, datuak ondasun publiko global bihurtzen direla bermatzeko. Adibide gisa, datuak Inteligentzia Artifizialeko tresnen bidez tratatzean dauden alborapenen gaiak jorratzen dituzte, eta oso gutxitan sartzen dituzte emakumeen, haurren eta nerabeen osasun-beharrak.. Osasun-laguntzako genero-joera tresna digitalen eskuragarritasunean eta erabileran errepikatzen da. Gauza bera gertatzen da talde pobreenekin eta ahulenekin, aro digitalaren onuretan parte hartzeko aukera izan beharko luketelako eta, horretarako, berrikuntza prozesuan parte hartu beharko luketelako, tresna digitalen erabaki-hartzaile eta onuradun gisa, erabiltzaileei zuzendutako eta haien ezaugarrietan eta beharrizanetan zentratutako partaidetza-prozesuen bidez. F. Bustreok eta M. Tannerrek pertsonak merkataritza-erabiltzaile izatetik harago inplikatzearen alde egin dute, haien ahalduntzearen eta haien premiei arreta ematearen bidez, irtenbideak bilatzeko eta proposamenak antolatzeko ardatz gisa.
Albiste atalean, Gary Humphreysek osasun eremuan segurtasun falta izateko arriskuei buruzko informazioa ematen du (sarera konektatutako sistemak/aparatuak oso kalteberak dira eraso zibernetiko baten aurrean), bai eta sistema digitalen erregulazio baldintzei buruzkoa ere:. datuak lagatzeko baimen informatua, informazioaren tratamenduaren anonimizazioa, des-indentifikazioa, enkriptazioa, etab., pribatutasunerako eskubidea mehatxatzen duten arriskuak saihesteko, batez ere osasun balio iragarleak lortzeko erabilerari dagokionez. Gary Humphreysek Tze-Yun Leong-i (Singapurreko Inteligentzia Artifizialari buruzko programaren zuzendaria) egindako elkarrizketan ingeniaritzak Inteligentzia Artifizialeko tresnak garatzeko behar dituen trebetasunak aztertzen dira, eta osasun profesionalen alfabetatze digital egokiaren eta kontzientziazio zibernetikoaren beharretan sakontzen da, datuen eta teknologia digitalaren erabilerari dagokionez. Alborapenei dagokienez, Tze-Yun Leong-ek azpimarratu du Inteligentzia artifizialeko sistemek prozesu konputazionalak gauzatzen dituztela, datu multzo bat edo beste informazio modu batzuk hartzen dituztenak, eta irteera edo erantzun bat sortzen dutenak, algoritmo edo errezeta gisa egituratutako aurrez definitutako urrats batzuetan oinarrituta. Beraz, Inteligentzia artifizialeko sistemak elikatzen dituzten datuak hasiera-hasieratik informazioa sortzeak dakartzan aurreiritzi eta arazoen isla dira.
Politikak eta Praktikak ataleko artikuluak kontsulta ditzakezu, Landa–lezioak edo perspektibak. Izan ere "Adimen artifiziala osasun-sektorean: ohar etikoak"(OME, 2020) zenbaki berezi hau osatzen dute.
