Epaimahaiak ikusitako merituak

Epaimahaiak erabaki du 2008. urteko Euskadi literatura saria, euskarazko literatura modalitateari dagokiona, Jokin Muñozen Antzararen bidea lanari ematea.

Jokin Muñozek, azaletik ezagutzen dugun lurraldea, barnetik erakusten digu, hau da, Erribera. Egitura narratibo konplexua, pertsonaien borobiltasun psikologikoa, manikeismotik irteteko ahalegin sendoa.

Kontatzeko modua adierazkorra, eta amaierarako interesa mantentzen du.

Jokin Muñoz Trigo (Castejón en la Ribera, 1963)

Jokin Muñoz Trigo Nafarroako Erriberako Castejon herrian ekarri zuten mundura, 1963an. Hara-hona ibili da Euskal Herriko geografian barrena: Araban, Gipuzkoan eta Nafarroan bizi izan da, umeak munduratzeak Etxaurin geldiarazi duen arte.

Euskal Filologiako ikasketak egin zituen Donostian. Helduen euskalduntze alorrean aritua da, eta egun Irakaskuntza Ertainetan lanean dihardu Nafarroan.

Sei hilabetetan Euskaldunon Egunkariako Begia gehigarrian kolaboratzaile lanetan aritu zen.

1995ean Hausturak narrazio-liburua eman zuen argitara. Liburu honetako istorio guztiek Izurkiz izeneko herria dute eskenatoki, eta trena eta tren geltokia dira protagonista nagusiak.

1997an Joan zaretenean eleberria argitaratu zuen. Bertan Madrilera bizitzera joandako donostiar batek gaztaroko pasadizoak gogoratzen ditu lagun baten atxiloketaren haritik.

2000an Atlantidara biajia argitaratu zuen. Liburu hau Nafarroako hegoaldera oinez egindako bidai baten kronika da, non, klabe ironiko-umorezkoan, ibiltari batek euskal izaeraren eta kulturaren gainean gogoeta egiten duen.

2003an Bizia lo argitara eman zuen. Euskal gatazka ardatz nagusi duen narrazio liburu honek 2004ko Euskarazko Literaturako Euskadi saria jaso zuen.

2007an Antzararen bidea nobela eman zuen argitara. Aurten Espainiako Kritika Saria jaso du liburu honek, eta baita Beterriko Liburua Ohorezko Literatur Aipamena ere. Bi sari hauei gehituko zaie, oraingo honetan, 2007ko Euskarazko Literaturako Euskadi saria.

Jokin Muñozen liburu guztiak Alberdania argitaletxearen eskutik argitaratuak izan dira.

Antzararen bidea

Eli (edo Lisa) naufrago bat da. Nola edo hala iraun ahal izan du bere nora ezean, bat-bateko eztanda batek seme bakarra, Igor, lapurtu dion arte. Latza zaio bakardadea, baina are latzagoa ez jakitea. Nor ote zen Igor? Zerk eraman zuen Salouko apartamentu hartara, hamaika puskatan xehe-xehe eginda gorpu geratzera?

Gertaera horretatik ihesi, bizitzak aurrera jarraitzen duelako, eta lan egin beharra dagoelako biziko bada, agure bat zaintzen hasi da. Agureak sekretu bat gordetzen du, ordea, eta sekretu horren peskizan semearen iragana berregin usteko du puskatik puskara, bera bezalako beste naufrago bat, Gigi, lagun duelarik.

Intentsitate handiko eleberri honetan garrantzi berezia dute pertsonaiek. Izan ere, naufrago galeria hunkigarria ere bada liburua; hogei urteko naufragoak, berrogei urtekoak, baita laurogeita hamarrekoren bat ere ageri da. Marinelak dira, marinelak lehorrean.

Zatia

Barre-algaraka lehertu ziren. Candik lurretik ogi-apurrak hartzen zituen, eta Dioniri bota eta bota egiten zizkion "Hi lehenago ardotan itoko haiz!". Ogi-apur haietako bat Dioniren oinetan zegoen sardina lata hustu baten barruan erori zen. Dionik eskua luzatu, lata hartu eta, Justinoren bizkarrari heldurik, zutitu egin zen. Belarrira eraman zuen sardina lata.

Txsss! Txsss! hasi zen, algarak isilarazi nahian. Txssssss! egin zuen berriro, oraingo honetan ozenago eta beste eskuarekin keinua eginez.

Balantzaka jiratu zen, nekez eutsi baitziezaiokeen zutik, eta atzekoei ere zuzendu zitzaien Txssssss!, sardina lata belarritik askatu gabe. Ezari-ezarian isilduz joan ziren inguruko guztiak, soinujolea barne. Asko gerturatu ziren, jakin-minez, Dionik zer xelebrekeria egingo. Tirantedun kamisetaren azpian paparra hanpa-hanpa eginda zeukan, eta bustiaren pisuak galtzak ipurmamien hasieraraino eramanak zizkion.

Eta? galdetu zion Justinok.

Dioni begiak itxita zegoen, lata belarriaren kontra jarririk.

Itsasoa entzuten ari nauk! erantzun zion.

Hortzen zuriak berriro piztu zion begirada, eta ezpainek oraindik biltzen zuten ardoaren hezearen distira.

Itsasoa? zirika hasi zitzaion Candi. Hik zer dakik zein den itsasoaren soinua!

Haizexka fina altxatu zen, eta inguruko zuhaitzen hostoak irrika jarri zituen.

Horrelakoxe zerbait da esan zuen Paulak, hostaila eskuaz seinalatuz, eta denek berriro belarria jarri zioten hostoen firfirari.

Finalistak

• "Noiztenka". Itxaro Borda (Maiatz)
• "Herri maitea, herri dorpea". Sebastían García Trujillo (Euskaltzaindia-BBK)

Epaimahaiak ikusitako merituak

Epaimahaiak erabaki du 2008. urteko Euskadi literatura saria, gaztelerazko literatura modalitateari dagokiona, MANU LEGUINECHEren El club de los faltos de cariño lanari ematea.

Idazlanen literatura-kalitateari eta dimentsioari buruzko eztabaida zabala izan ondoren, epaimahaiak honako arrazoi hauek ikusi ditu lan hau saritzeko.

Epaimahaiak baloratu du, bereziki, lan honen sotiltasun eta freskotasuna nola nahasten diren gizatasun eta literariotasun sakon batekin. Oroitzapen-liburua da, pasadizoak eta aipuak jasotzen dituena, elementu horiek naturari buruzko gogoetekin naturaren kontzeptua modu zabalean ulertuta eta bizitzaren joanari buruzko hausnarketekin txirikordatzen dituen saski-naski halako bat.

El club de los faltos de cariño, horrenbestez, liburu sailkaezin eta berezi-berezi horietako bat da. Agian, Josep Pla-ren El quadern gris izan liteke nolabait haren erreferentzia hurbilena, biek ala biek islatu eta kutsatzen baitituzte bizitzarekiko jakin-mina, munduaren berri jakiteko gosea eta, oroz gainetik, bizipoz handi bat.

Manuel Leguineche

Manuel Leguineche idazle eta kazetaria da, Espainiako gaur egungo kazetari handienetakoa. Colpisa eta Fax Press albiste-agentziak sortu zituen, eta irakurle ororentzat estilo aldi berean erakargarri eta pertsonala sortzen asmatu duen bakarrenetakoa. Haren liburuek arrasto berri bat jarri dute Espainiako generoen munduan, kazetaritza literarioaren punta-puntako maisua baita.

Bere lanen artean aipatu daitezke Los años de la infamia: crónica de la II Guerra Mundial (1995), Adiós, Hong Kong (1996), Annual, 1921 (1997), Apocalipsis Mao: una visión de la nueva China (1999), La felicidad de la tierra (1999), Recordad Pearl Harbour (2001), Gibraltar (2002), Madre Volga (2003) eta El último expolorador (2004).

Eta bere lanak jasotako sari batzuk izan dira Kazetaritzaren Sari Nazionala, Urrezko Luma, Cirilo Rodriguez, Godó, Julio Camba eta Ortega y Gasset sariak.

El club de los faltos de cariño

Manuel Leguineche bidaiari nekaezina da, irakurzale amorratua, erreportari petoa, behatzaile zorrotza, lagun jatorra, istorio-kontatzaile grinatsua. Liburu honetako orrialdeak bizi-txatalez josita daude; oroitzapenez eta kontakizunez ehunduta; halako sentipen eta gogoeta eder, bizi eta sendoz, non bakarrik konparatu bailitezke orrialdeok idazteko jarri duen zintzotasun handiarekin.

Maitasun-beharrean diren klub bitxi horretako kideak, berrogei urtez baino gehiago, Manuel Leguineche bera, Jesus Rodrigo jakintsua, Muki katemea eta Toribio ahatea dira. Lagunarte bikain hori da testu sailkaezin honen abiapuntua eta bizi-arnasa. Mosaiko baten itxurapean antolaturiko kontakizuna, hitza hitzari josirik, argazki-album baten pare.

Bidaiak, gerrateak, lagunak, irakurketak, gorabehera politikoak, ustekabeak edo ametsak, Mandela, Urtain, Einsten edo Brihuegako zelai beroak, horiek guztiek hornitzen dituzte idazketa-ohar zorrotz hauetako batzuk. Liburu harrigarria ekarri digu Manuel Leguinechek oraingo honetan, irakurri ahala azpimarratzea, eta irakurri ondoren ere berriz kontsultatzea merezi duen lana, tarteka-marteka bizitzaren funtsaren balioa zertan dagoen oroitzeko balio diguna.

Zatia

Ha venido a visitarnos Nelson Mandela. Cuando me preguntan cuál es el político al que he entrevistado y que más me impresionó cito a Mandela. Me atrajeron menos figuras más rimbombantes. Uno está siempre del lado de los que padecen la historia.

Los milagros no existen, como no existe la suerte o el destino, pero la salida de Suráfrica de un futuro de Apocalipsis se me antoja lo más parecido a un milagro. Gracias a Mandela, que organizó el futuro. Me viene a la memoria aquella Suráfrica que conocí. Un día, cuando viajaba en tren desde la capital económica, Johannesburgo, hacia el barrio segregado de Soweto, la policía me sacó del vagón de los negros, donde me encontraba, para llevarme al vagón de los blancos, el que me correspondía. Para mear era lo mismo. Baños para negros y baños para blancos.

Los surafricanos blancos me declararon persona no grata y me prohibieron volver a entrar. Hasta que llegó Mandela con la paz, la piedad y el perdón.

Me ha pedido el ingreso en el Club de los Faltos de Cariño y le he respondido que no cuadra, que le sobra el cariño de todos. Le he hecho socio de honor

Finalistak

• "Cuando fuimos los mejores". Aixa De la Cruz (Almuzara)
• "Aprender a irse". José Fernández de la Sota (Hiperión)
• "Qué perezosos pies". Jorge González Aranguren (Ediciones Trea)
• "Pura chatarra". Fernando Palazuelos. Editorial (Lengua de Trapo)

Epaimahaiak ikusitako merituak

Epaimahaiak erabaki du 2008. urteko Euskadi literatura saria, haur eta gazteentzako euskarazko literatura modalitateari dagokiona, Pello Añorgaren Jenio gaiztoa lanari ematea.

Istorioak bere horretan sinplea badirudi ere (neskato bat eta bere gurasoen udako hondartzako egun bat), argumentuak trama sakona ezkutatzen du eta narrazioaren garapena ezin hobeto egituratuta dago. Kontakizunaren intentsitatea handituz doa orriek aurrera egin ahala eta amaierako ezusteak hainbat hausnarketa-bide irekitzen ditu. Añorgaren liburuak badu sakontasunik, asmatzen du irakurlearen barruraino heltzen; eta aldi berean, narrazioaren izaera dialogikoak irakurketa anitzak egitea ahalbidetzen du.

Istorio hunkigarri honetan, emozioak ekintzaren erritmoan kateatzen dira, olatuen erritmoan, eta uhinen joan-etorriek hainbat gogoeta ekartzen dizkiote Lola protagonista txikiari, itsasoa lagun. Errepikapen bakoitzak zirrarak eta jakin-mina sortzen ditu irakurlearengan eta emozioa pausoz pauso areagotuz doa une dramatiko gorenera iritsi arte.

Edukia eta formaren arteko uztarketari dagokionez, idazleak imajinario xume bezain sendo bat eraikitzen du itsasoaren eta neskatoaren inguruan (olatuekin jolastea, harriak eta makilak botaz itsasoa desafiatzea, zezen zitalaren metafora). Formalki, egileak idazketarako aukeratzen dituen hitz jokoek, errepikapenek eta ahozko kontagintzaren tradiziotik jasotako teknika erabat egokiek Jenio gaiztoa irakurtzeko, kontatzeko eta gogoan gordetzeko istorio aparta bihurtzen dute.

Bestalde, gure ustez, Jenio gaiztoa liburuaren edizioak (zoritxarrez euskal haur eta gazte literaturan sarriegitan gertatzen den bezala) ez dio justiziarik egiten maila honetako obrari. Bestelako edizio batean liburu duin honen dohainak are gehiago nabarmenduko liratekeelakoan gaude.

Azpimarratzekoa da, halaber, 2007ko euskarazko Haur eta Gazte Literaturaren uztari erreparatuta, Pello Añorgak idazle gisa erakutsi duen abilezia. Jenio gaiztoarekin batera, Gerlari Handia lan biribila ere horren erakusgarri nabarmena da. Gerlariaren kontakizuna denboraren eta geografiaren mugak gainditzen dituen istorio unibertsala da; metafora bikainez beteriko liburua, irakurlearen adinaren arabera interpretazio anitzetarako eta hausnarketarako bideak eskaintzen dituena.

Azkenik, eta sari hau ebazterakoan irizpide nagusitzat testuen nolakotasuna hartu bada ere, ez dugu aipatu gabe utzi nahi Jokin Mitxelena ilustratzaileak Jenio gaiztoa nahiz Gerlari Handia obrei egindako ekarria. Zein bere erregistro eta estetikaz onduak izanik ere, bietan testuaren eta irudien arteko uztarketa txalogarria lortu da, eta lan grafikoak istorioari adierazkortasun handiko jantzia eraiki dio.

Pello Añorga (Oiartzun, 1956)

Donostiako Irakasle Eskolan ikasi ondoren, irakasle lanetan aritu zen Oiartzungo Ikastolan (1976-86), espresiobide ezberdinak landuz: plastika, antzerkia, musika...

Ikastola utzi (1986) eta ipuinak kontatzen hasiko da buru belarri, batzuetan bakarrik eta bestetan marrazkilariek edota musikalariek lagunduta, aitzindari izango dena, Hego Euskal Herrian behinik behin, bibliotekako "ipuin ordua"-rekin (1987-88an).

Bidebatez, Eskoriatzako Irakasle Eskolan (gaur egun: Mondragon Unibertsitateko Humanitateak eta Hezkuntza Zientzien Fakultatea) Haur Liburu Mintegiaren sortzaileetako bat izan da, eta, haur liburu animaziogintzan hainbat proiektutan parte hartu du: lehen Haur Liburu Aretoak diseinatzen (Getxo, Durango, Amurrio, Legazpia...), Galtzagorri sortzen, Irakur Gidak plazaratzen, Kukuluma edo Kukumira aldizkariak argitaratzen, ipuin-ordua hedatzen, itsuentzako ipuin grabaketak koordinatzen, Donostiako Arantzazuko Ama ospitalean Liburua ipuina eta hitza topagunea garatzen... eta batez ere ipuin kontaketari buruz ikastaroak ematen, nola irakasleei hala gurasoei.

Idazle modura, haur literatura landu du: ipuina, batik bat, poesiaz ahaztu gabe; eta albuma.

Jenio gaiztoa

Amatxo eta Aitatxo, aspaldiko partez, hondartzara joan dira Lolarekin. Zein ondo¡ Amatxo eta Aitatxo egunkaria irakurtzen hasi dira segituan; Lola, aldiz, olatuekin jolasten ari da: Lo eta La, Lo eta La. Olatuek ez dute harrapatzen. Olatuek egiten dute aurrera; Lola, berriz, atzera. Zein dibertigarria den¡ Alabaina, bat-batean...

Zatia

Olatu bat inguratu zaio Lolari; baina ez da busti. Atzera egin du korrika. Zein dibertigarria! Olatua hurbiltzen zaionean, urrundu egiten da Lola; aldiz, olatua urruntzen denean, Lola hurbildu.

Eta ez du harrapatzen. Eta saltoka dabil, olatuen erritmoa gobernatzen dabil:

Itsasoak ez dauka jenio gaiztoa, itsasoak ez dauka jenio gaiztoa!

Berriro Aitatxo eta Amatxoren ondora joan eta erronka bota die:

Begira, zein indartsua naizen!

Harri handiagoa hartu eta jaurti egin dio itsasoari, plast! Zein dibertigarria! Olatu bat hurbildu zaio; Lola, berriz, atzera. Eta ez du harrapatu. Saltoka dabil, olatuen erritmoa gobernatzen dabil.

Itsasoak ez dauka jenio gaiztoa, ez dauka jenio gaiztoa!

Finalistak

• "Paularen seigarren atzamarra". Katixa Agirre Miguélez (Elkar)
• "Gerlari Handia". Pello Añorga López (Pamiela)
• "Bagdadeko aurpegiak". Juan Kruz Igerabide Sarasola (Erein)
• "Etzi". Karlos Linazasoro Izagirre (Elkar)
• "Ilunorduak eta argilaurdenak". Joxantonio Ormazabal Berasategi (Elkar)

Epaimahaiak ikusitako merituak

Lan finalisten kalitateaz luze-zabal hitz egin ondoren epaimahaiak honako erabaki hau hartu du: aurtengo itzulpenaren Euskadi sariaren irabazle Josu Zabaleta jauna izendatzea, Gesualdo Bufalinoren Gaueko gezurrak lana euskaraz emateagatik.

Josu Zabaletak Gaueko gezurrak lanean oreka harrigarrian eutsi dio literatur itzultzaileen beharkizunari, hau da, idazlearena zenbateraino, irakurlearen hainbesterainoko morroia ere izateari.

Bikain heldu dio jatorrizko lanaren tonu eta estilo original eta barrokoari, eta, dena dela, lanak sortzez euskaraz idatzia ematen du. Egileak kutsu arkaikoa eman zion testuari, lexikoan ez ezik, sintaxiari ere, XIX. mendeko hegoaldeko italieraren kutsua erantsita. Horren guztiaren usaina eta zaporea euskal irakurleari ekartzea lortu du itzultzaileak, baita dialektalismo ugariek sortzen zuten zailtasun erantsia gainditzea ere. Antzematen batere errazak ez diren aipamen ezkutuz beteta dago testua, batzuk historikoak, besteak, literarioak opera eta antzerki txatalak. Eta, guztiarekin ere, Zabaletak jakin du lexiko egokia aukeratzen eta, besteak beste, trebetasun handiz ematen, euskaraz, operako libretoetako esaldiak, hitzez hitz.

Testua behin eta berriro irakurri eta dastatzekoa da, arretaz bistatu beharrekoa; dena dela, euskal irakurleari gozatsua gertatuko zaio saria merezi izan duen itzultzailearen lan eskergari esker. Testu zati bakoitza jolas bat bailitzan, hara hor euskaldunon eskura ezkutuko esanahi maila, oihartzun gorde, aipamen isilpeko eta gurutzamendu isil-gorde horiek guztiak.

Josu Zabaleta(Legazpi, 1948)

1948. urtean jaio zen Josu Zabaleta Legazpin. Filosofia ikasketak egin zituen Lobaina eta Erroman, baina bere jarduna beti egon da itzulpengintzari eta literaturari orohar lotua.

1977. urtean Hordago argitaletxearen sortzaileetako bat izan zen. 1980tik 1991. urtera bitartean Martuteneko Itzultzaile Eskolako irakasle lanetan aritu zen. EIZIEko sortzaileetako bat ere bai, eta baita Senez itzulpen eta terminologiako aldizkariarena ere.

1991 eta 2000 urte bitartean Lur Hiztegi Entziklopedikoaren zuzendari izan zen.

Gaur egun hizkuntza zerbitzuak eskaintzen dituen Rosetta enpresan ari da lanean.

Bere itzulpenen artean aipatzekoak Alphonse Daudeten Taraskoneko Tartarin, 1981. urtean Lur argitaletxeak kaleratua, Leonardo Sciasciaren Itsaso ardo kolorea, 1991an Erein-ek argitaratua, Alberdaniak 1998an argitaratu zuen Pier Paolo Pasoliniren Gauza baten ametsa eta Ereinen sei liburutan argitaratutako Munduko ipuinak. Baita ere, Maupassanten Fantasiazko Ipuinak (2000) -2001ean Euskadi literatura saria jaso zuen itzulpena-, Anne Franken Egunkaria (2005), Barojaren Jakintzaren arbola (2006) eta Popperen Gizarte irekia eta haren etsaiak (2008).

Gaueko gezurrak (Gesualdo Bufalino)

Lau gizon, kartzela batean preso, erregeren kontrako talde iraultzaile bateko partaide izateagatik: baroia, olerkaria, soldadua eta irakaslea. Heriotza-zigorra dute laurek zain, eta sententzia bete aurreko gauean, solasean dabiltza, istorio bana kontatzea erabakiko dute, beren azken orduak zerbaitetan pasatzearren, batetik, eta baita beren biziari zentzua emango dion laburbilduma baten bila ere, gillotina jausi aurreko azken unean oroitzeko moduko irudi bat gordetzearren. Airean dabil espetxeko gobernariaren proposamena ere, lau lagunetakoren batek erakundeko buruzagiaren izena isil-gordeka salatuz gero, denak libratuko dituela

Istorioz istorio luze doa gaua, baina aldi berean labur, saihestezina baita amaiera, eta ez da faltako ustekaberik eguna argitu aurretik. Ezer ez da dirudiena, ordea, Gesualdo Bufalinok esku jostalari bezain trebez ondutako liburu honetan, eta giza izatearen galdera funtsezkoekin nahasturik ugari dira bertan idazlearen amarru eta itzal-jokoak.

Zatia

Nor gara gu, gizonok? Egiazkoak gara, margotuak gara? Paperezko tropoak, sortu gabeko itxurak, errautsezko pantomima bateko agertokira igotako ez-existentziak, prestidigitadore etsai baten tututik puztutako burbuilak?

Hala bada, ezer ez da egia. Okerrago: ezer ez da, bere baitatik atera ezin daitekeen zero bat da egitate oro. Apokrifoak gu guztiok, baina apokrifoa orobat gidatzen edo bridatzen gaituena, gaizki elkartzen edo banatzen gaituena; ezerez metafisikoak, gu eta hura, desbideratze errepikakor batek abuntun eta aliritzira nahastuak; inauterietako sudurtzarrak, zuloz eta absentziaz betetako burezurretan Orain dela urtebete koadro bat ikusi nuen Parisen. Tximino bat ageri zen estudio batean, bere paleta eta pintzelekin. Hori ote gara gu, negar-malkozko sorkariok? Tximino margolari baten zirriborroak? Edota txotxongiloak, gela baten erdian zutik, elkarren aurrez aurre dauden bi ispiluk mugagabe errepikatuak?

Finalistak

• Formen matxinada edo nola iraun ziurgabetasunak erasatean (Jorge Wagensberg). Juan Garzia Garmendia (EHU)
• Tunela (Ernesto Sabato). Mikel Garmendia (Alberdania-Elkar)
• Gainbehera dator dena (Chinua Achebe). Alberto Martínez de la Cuadra (Alberdania-Elkar)
• Parmako kartusia (Stendhal). Jon Muñoz (Alberdania-Elkar)